Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (FNP) są przyznawane za szczególne osiągnięcia i odkrycia naukowe, które „przesuwają granice poznania i otwierają nowe perspektywy poznawcze, wnoszą wybitny wkład w postęp cywilizacyjny i kulturowy naszego kraju” oraz zapewniają Polsce znaczące miejsce w podejmowaniu najbardziej ambitnych wyzwań współczesnego świata. Nagrody FNP przyznano po raz 31. Każdy z laureatów otrzyma po 200 tys. zł.

Nagrody te cieszą się opinią najważniejszego wyróżnienia naukowego w Polsce. Wyróżnienia są przyznawane przez Radę FNP w drodze konkursu w czterech obszarach: nauk o życiu i o Ziemi, nauk chemicznych i o materiałach, nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich oraz nauk humanistycznych i społecznych. W tym roku nie przyznano nagrody w dziedzinie nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich.

Zwycięzcą w obszarze nauk o życiu i o Ziemi został prof. Marcin Nowotny z Międzynarodowego Instytutu Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie. Nagrodę dostał za wyjaśnienie molekularnych mechanizmów rozpoznawania uszkodzeń DNA oraz ich naprawy. Badacz opisał strukturę, scharakteryzował funkcję i wyjaśnił mechanizm działania kilku kluczowych dla biologii komórki białek i kompleksów białkowych, które wchodzą w interakcje z kwasami nukleinowymi i uczestniczą w naprawie DNA. Zaburzenia w naprawie DNA są jednym z powodów powstawania i rozwoju nowotworów, chorób neurodegeneracyjnych, a także starzenia się. Wyniki prac zostały opisane w wielu wysoko cytowanych publikacjach naukowych.

"Chciałem bardzo podziękować Fundacji za tę Nagrodę. Od lat podziwiam osoby, które ją otrzymują, więc jest to dla mnie ogromne wyróżnienie i zaszczyt, że mogę dołączyć do tego wspaniałego grona" - powiedział prof. Nowotny podczas uroczystości.

Jednym z powodów, dla których jego powrót do Polski i rozwijanie tu kariery były możliwe, jest - jak wskazał - istnienie Instytutu, w którym obecnie pracuje - Międzynarodowego Instytutu Biologii Komórkowej i Molekularnej w Warszawie. "Myślę, że jest to naprawdę niesamowite miejsce do pracy. Dzieje się tak dlatego, że wszyscy w tym instytucie dzielimy podobną hierarchię wartości. Ta hierarchia wartości na pierwszym miejscu ma jakość badań naukowych" - mówił. (Nasza rozmowa z prof. Nowotnym dostępna jest TU)

Z kolei prof. Bartosz Grzybowski z Instytutu Chemii Organicznej PAN w Warszawie i Ulsan National Institute of Science and Technology w Ulsan w Republice Korei otrzymał nagrodę w obszarze nauk chemicznych i o materiałach za opracowanie i empiryczną weryfikację algorytmicznej metodyki planowania syntezy chemicznej. Stworzył programy Chematica oraz Allchemy oparte o teorię sieci, sztuczną inteligencję i głębokie uczenie maszynowe, jak również elementy chemii kwantowej. Oprogramowanie gromadzi i uczy się ogromnej liczby typów reakcji chemicznych i ich powiązań, a następnie znajduje optymalne ścieżki syntezy pożądanych związków.

Dzięki dostępowi do katalogów firm produkujących związki chemiczne, algorytmy te m.in. wskazują drogę najprostszej syntezy konkretnego złożonego związku z tanich i łatwo dostępnych substratów. Potrafią też zaplanować syntezy bardzo skomplikowanych i nigdy przedtem nieotrzymanych związków naturalnych ( o innych badaniach prof. Grzybowskiego pisaliśmy TU i TU).

Prof. Bartosz Grzybowski przyznał, że od wielu lat mieszka poza granicami Polski i tam prowadził badania, ale dopiero kiedy założył grupę badawczą w Polsce, to znalazł ludzi, którzy twórczo potrafili jego badania rozwinąć. "Jestem bardzo wdzięczny mojej grupie, której tę nagrodę dedykuję" - opisał.

Trzeci nagrodzony, prof. Adam Łajtar z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego otrzymał nagrodę w obszarze nauk humanistycznych i społecznych. Docenione przez FNP osiągnięcie polega na udokumentowaniu, odczytaniu i zinterpretowaniu pod względem językowym, religijnym, społecznym i kulturowym blisko tysiąca inskrypcji, znajdujących się na ścianach tzw. Górnego Kościoła w Banganarti (Sudan Północny), odkrytego blisko dwadzieścia lat temu przez polskich archeologów. Inskrypcje te wzbogacają wiedzę o kulturowych i społecznych aspektach życia średniowiecznych społeczności zamieszkujących Nubię, krainę historyczną rozciągającą się w dolinie Nilu, na pograniczu Egiptu i Sudanu.

"Mam nadzieję, że będą do tej pracy, i innych prac nad epigrafiką Nubii chrześcijańskiej, sięgać przedstawiciele mojej dyscypliny, ale że moje prace wpłyną na świadomość historyczną szerszych kręgów społeczeństwa” - powiedział laureat, dziękując za przyznaną Nagrodę.

Prof. Maciej Żylicz, prezes Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, podczas uroczystości wręczenia Nagród zaznaczył, że "Fundacja wspiera dobrą naukę. Niezależnie czy są to badania podstawowe czy stosowane". "Mamy pewną walkę między tymi dwoma plemionami, ale ona jest zupełnie niepotrzebna. Każda dobra nauka ma pewne konsekwencje dla społeczeństwa – czy ona jest mierzona wymiarami gospodarczymi czy innymi społecznymi (...), to nie jest ważne. Ważne, że mają one konsekwencje społeczne. To jest credo działania Fundacji” – powiedział prof. Żylicz.

Kandydatów do Nagrody FNP zgłaszają wybitni przedstawiciele nauki zaproszeni imiennie przez zarząd i radę FNP. Rada FNP pełni rolę Kapituły konkursu i dokonuje wyboru laureatów na podstawie opinii niezależnych ekspertów i recenzentów – głównie z zagranicy - oceniających dorobek kandydatów.

Nagrody FNP są przyznawane od 1992 r. Grono laureatów, łącznie z tegorocznymi zdobywcami Nagrody, liczy już 113 osób. Są wśród nich tak wybitne uczone i uczeni, jak m.in.: Andrzej K. Tarkowski, Andrzej Trautman, Timothy Snyder, Elżbieta Frąckowiak, Jadwiga Staniszkis, Karol Modzelewski, Andrzej Paczkowski, Anna Wierzbicka, Ewa Wipszycka, Karol Myśliwiec, Tomasz Dietl, Andrzej Jajszczyk, Marcin Drąg, Krzysztof Matyjaszewski, Jacek Jemielity, Jan Strelau, Jerzy Szacki, Andrzej Szczeklik, Piotr Sztompka, Andrzej Udalski, Ewa Górecka, Bożena Kamińska-Kaczmarek.

PAP - Nauka w Polsce, Urszula Kaczorowska

uka/ ekr/