Paczkowski: historyk nie powinien nikogo osądzać

Jak mówi Paczkowski - wicedyrektor ds. naukowych w Instytucie Studiów Politycznych PAN, a prywatnie zapalony taternik - każdy z nas ma "swoją pamięć o wydarzeniach". Jednak przy ich opisywaniu historyk "musi się pilnować, aby ta pamięć nie ingerowała w materię źródłową".

"Historyk nie powinien nigdy nikogo osądzać. Powinien opisywać sytuację i z tego opisu powinno wynikać, jaka dana osoba była w rzeczywistości. Powinien unikać jednoznacznych określeń, bo historyk nie jest sędzią" - mówi prof. Paczkowski.

Powinien także przyjmować zasadę niewinności i nie zakładać z góry, że ktoś jest zły. To, że ktoś źle robił nie znaczy, że był złym człowiekiem.

Prof. Paczkowski zwraca też uwagę, że weryfikacja prawdy "musi być zawsze na poziomie dokumentów".

Swoją pamięć o wydarzeniach, które opisuje, uważa za utrudnienie. "Niebezpieczeństwo jest takie, że własne doświadczenie będę przedstawiał jako źródło. Chociaż ja także jestem źródłem, ponieważ także z mojej pamięci czerpię pewne informacje" - zaznacza.

Andrzej Paczkowski urodził się w roku 1938. W 1960 roku ukończył studia na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Sześć lat później uzyskał doktorat. Habilitował się w roku 1975. Tytuł profesora otrzymał w 1991 roku.

Zaraz po obronie pracy doktorskiej rozpoczął pracę w Polskiej Akademii Nauk. Zatrudniony był tam do roku 1974, by następnie przez sześć lat pracować w Bibliotece Narodowej.

Do PAN wrócił w 1980 roku i już nie rozstał się z Akademią. Od 1994 roku pełni w niej funkcję wicedyrektora ds. naukowych Instytutu Studiów Politycznych.

Do głównych zainteresowań badawczych profesora należą: historia polityczna Polski po II wojnie światowej, historia prasy (polskiej i emigracyjnej), oraz historia ruchu ludowego w Polsce.

Jak sam mówi, najczęściej odwiedzanymi przez niego miejscami są Archiwum Akt Nowych i Instytut Pamięci Narodowej.

Marzeniem profesora jest dotarcie do dokumentów sowieckich, które są w archiwum rosyjskim. Dla rozwikłania nurtującej go od dawna sprawy chciałby skorzystać także z archiwum amerykańskiego, w którym znajdują się dokumenty CIA.

Jak tłumaczy, podstawowa różnica między historykiem zajmującym się historią najnowszą, a tym, który zajmuje się czasami dawniejszymi jest taka, że "ci ostatni muszą zebrać wszystkie źródła, żeby coś napisać, natomiast historyk zajmujący się czasami najnowszymi musi wybrać tylko te dokumenty, które mogą mu się przydać".

Owocem naukowych dociekań Paczkowskiego stały się tak cenione dzisiaj publikacje, jak m.in.:

* "Gomułka i inni. Dokumenty KCPZPR" (Warszawa, 1986/ Londyn, 1986);

* "Stanisław Mikołajczyk 1901-1966. Zarys biografii politycznej" (Warszawa, 1991);

* "Zaciskanie pętli. Tajne dokumenty w sprawie Czechosłowacji 1968" (współautor, Warszawa 1995);

* "Prasa i społeczność polska we Francji 1920-1940" (Wrocław, 1978);

* "Prasa polska 1918-1939" (Warszawa, 1980).

O jednej z najważniejszych książek Paczkowskiego, "Pół wieku dziejów Polski 1939-1989", za którą odebrał w roku 1997 Nagrodę Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej w dziedzinie nauk  humanistycznych i społecznych, mówi się w gronie fachowców, że jest to "najlepsze dotychczas opracowanie historii PRL o charakterze badawczym, bez elementów propagandy któregokolwiek kierunku politycznego".

Publikacja stanowi próbę syntetycznego zarysu najnowszej historii Polski, opartą w znacznym stopniu na własnych wieloletnich badaniach archiwalnych autora. W efekcie wprowadza do naukowego obiegu dużą ilość faktów nieznanych uprzednio historykom.

Uwaga koncentruje się tu na dziejach politycznych rozumianych nie tylko jako bieg wydarzeń czy seria faktów, ale także funkcjonowanie instytucji. Przede wszystkim zaś - jako postawy i zachowania grup społecznych oraz motywacje ludzi z elity władzy.

Paczkowski stara się przedstawić napięcie istniejące przez cały okres powojenny między władzą a społeczeństwem, zarówno przejawy oporu i buntu, jak i przyspieszony po 1956 roku proces adaptacji do narzuconego systemu.

Książka, będąc dziełem naukowym, nie jest przeładowana szczegółowymi danymi czy przypisami, a wartki i interesujący tok wykładu sprawia, że sięgnąć po nią może również czytelnik bez fachowego przygotowania w dziedzinie historii.

W 2002 historyk otrzymał kolejną prestiżową nagrodę - Klio. Nagrodzono wówczas jego książkę "Droga do mniejszego zła. Strategia i taktyka obozu władzy lipiec 1980 - styczeń 1982" (Wydawnictwo Literackie).

W latach 1983-1989 prof. Paczkowski należał do podziemnego Społecznego Komitetu Nauki. Był także współorganizatorem i redaktorem naukowym serii Archiwum Solidarności, założonej w 1984 roku w tzw. drugim obiegu.

Fascynuje go piękno gór. Jest taternikiem i autorem licznych książek i albumów poświęconych tematyce górskiej. Przez 21 lat (1974-1995) był prezesem Polskiego Związku Alpinizmu.

PAP - Nauka w Polsce, Monika Jarosz, Joanna Poros

Data publikacji: 20 czerwca 2004