Prof. Wierzbicka - laureatka "polskiego Nobla" 2010

Nagrodą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej zostało uhonorowane stworzenie przez prof. Wierzbicką nowatorskiej teorii języka i myślenia znanej pod nazwą "naturalnego metajęzyka semantycznego" (z ang. natural semantic metalanguage - NSM). Teoria ta już znalazła szerokie zastosowanie w antropologii, psychologii, badaniach kulturowych, lingwistyce, filozofii języka, teoriach komunikacji międzykulturowej. Idea NSM powstała w Polsce, a od wielu lat rozwijana była w Australii wspólnie z australijskim lingwistą prof. Cliffem Goddardem - informuje o tym Dominika Wojtysiak z FNP.

NSM opiera się na założeniu, że za całą różnorodnością języków i kultur kryje się ograniczony zasób słów prostych i uniwersalnych, który Gottfried Wilhelm Leibniz określił mianem "alfabetu myśli ludzkich".

Program badań empirycznych nad językami świata zainicjowanych przez prof. Annę Wierzbicką i realizowanych przez nią przez 40 lat doprowadził do rozpoznania i opisania tego "alfabetu myśli ludzkich" i jego gramatyki. Oparty na tym zbiorze podstawowych pojęć język ("naturalny metajęzyk semantyczny") to mini-język odwołujący się do najprostszych pojęć występujących we wszystkich językach jako konkretne wyrazy o tym samym znaczeniu (np. "ja" i "ty", "dobry" i "zły"). Składa się on z 63 prostych i uniwersalnych elementów oraz prostej gramatyki, która opisuje zasady ich łączenia. Ponieważ jest to język uniwersalny, może on służyć jako wspólna miara do opisu i porównywania wszystkich języków i kultur.

Jak informuje FNP, teoria prof. Wierzbickiej jest uznana na całym świecie i ma swoje zastosowanie nie tylko w językoznawstwie kognitywnym, ale także we wszelkich dziedzinach kulturoznawczych oraz w nauczaniu języków i leksykografii. W ostatnich latach teoria znalazła także praktyczne zastosowanie w dziedzinie komunikacji międzykulturowej i zaowocowała wyłonieniem teorii "skryptów kulturowych" (odzwierciedlone w języku społeczne normy kulturowe i oczekiwania dotyczące sposobów mówienia, myślenia, działania, a nawet "sposobów czucia"), która jest obecnie uważana za jeden z głównych kierunków w tej dziedzinie.

Prof. Wierzbicka urodziła się w 1938 roku w Warszawie. Jest absolwentką Uniwersytetu Warszawskiego, na który wstąpiła bez egzaminów już w wieku 16 lat, dzięki dyplomowi przyznanemu za wybitne wyniki w nauce. Po ukończeniu studiów rozpoczęła pracę w Instytucie Badań Literackich PAN, gdzie w 1964 roku obroniła pracę doktorską, a w 1969 r. otrzymała habilitację.

W 1972 r. wydała książkę pt. "Semantic primitives", w której po raz pierwszy sformułowała program badań porównawczych nad językami świata, stanowiący podstawę stworzonej przez nią teorii naturalnego metajęzyka semantycznego. W 1973 roku podjęła pracę jako wykładowca na Australian National University w Canberze, a w 1989 roku otrzymała osobistą katedrę profesorską na tym uniwersytecie.

Dorobek naukowy Wierzbickiej znany jest na całym świecie. Jej publikacje zostały przetłumaczone na wiele języków, m.in. rosyjski, czeski, kataloński, niemiecki, japoński i francuski. Jest autorką ponad dwudziestu książek własnych i współautorskich opublikowanych w najważniejszych wydawnictwach naukowych na całym świecie, wśród których do najważniejszych należą: "English: Meaning and Culture" (2006), "Meaning and Universal Grammar: Theory and Empirical Findings" (2002), "What Did Jesus Mean? Explaining the Sermon on the Mount and the Parables in Simple and Universal Human Concepts" (2001), "Emotions Across Languages and Cultures: Diversity and Universals" (1999), "Understanding Cultures through their Key Words" (1997) i "Semantics: Primes and Universals" (1996).

Pracując na stałe w Australii, utrzymuje kontakty naukowe z Polską. Jej prace są publikowane w polskich czasopismach i wydawnictwach zbiorowych. Polskiemu czytelnikowi jest znana z książek "Dociekania Semantyczne" (1969), "Kocha, lubi, szanuje - Medytacje semantyczne" (1971), "Język - Umysł - Kultura" (1999), "Co Mówi Jezus? Objaśnienie przypowieści ewangelicznych w słowach prostych i uniwersalnych" (2002), "Semantyka: Jednostki elementarne i uniwersalne" (2006, 2 wyd. 2010) i "Słowa klucze: Różne języki - różne kultury" (2007).

Jest członkiem czterech akademii naukowych: Australian Academy of Humanities, Australian Academy of Social Science, Russian Academy of Science, Polskiej Akademii Umiejętności oraz laureatką nagrody Humboldta dla Zagranicznych Badaczy w dziedzinie humanistyki (1995). W 2004 otrzymała doktorat honoris causa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, a w 2006 roku - Uniwersytetu Warszawskiego. Jest też laureatką przyznawanej naukowcom Międzynarodowej Nagrody Dobrushina za rok 2010.

PAP - Nauka w Polsce

lt/ agt/bsz