Monika A. Koperska - popularyzacja na styku art&science

Dr Monika A. Koperska jest finalistką 17. edycji konkursu Popularyzator Nauki. Kandyduje w kategorii Naukowiec.

"Popularyzacją nauki zajmuję od ponad dekady. Najpierw była ona mocno połączona z moim życiem zawodowym. Jako chemik w konserwacji sztuki często przecinałam się z pracownikami z Muzeum Narodowego w Krakowie i z Muzeum Zamku Królewskiego na Wawelu, i starałam się znaleźć z nimi wspólny język. Wtedy właśnie zrozumiałam, że popularyzacja nauki jest procesem o jednym kierunku, ale ma dwa zwroty, jeden zwrócony w stronę odbiorcy, a drugi w stronę naukowca" - tłumaczy Monika A. Koperska.

Najwięcej popularyzuje w szeroko pojętych mediach, prowadząc programy popularnonaukowe, pisząc scenariusze dokumentów naukowych i produkując treści o charakterze popularnonaukowym dla telewizji i Internetu. Często daje się zapraszać w charakterze eksperta do audycji radiowych, programów telewizyjnych czy jako autorka artykułów w prasie. Jej główną tematyką jest chemia, w tym chemia w konserwacji sztuki, rozkład materii w kontekście ekologicznym i zachowania informacji i szeroko pojęte tematy związane ze spektroskopią i kolorem.

Kariera popularyzatorska Moniki Koperskiej nabrała rozpędu w 2012 roku, kiedy wygrała w Polsce konkurs FameLab i w tym samym roku zajęła 2. miejsce w międzynarodowej edycji tego wydarzenia oraz nagrodę międzynarodowej publiczności. Do dzisiaj nie było innego polskiego naukowca, któremu udało się stanąć na podium w tym światowym konkursie.

Te sukcesy - jak mówi - otworzyły jej wiele możliwości zarażania ciekawością naukowych tajników szerszym gronom odbiorców. Pojawiło się wiele wykładów i warsztatów kierowanych do dzieci i młodzieży, dni otwarte na uczelni, pikniki, festiwale naukowe w Polsce i na świecie. "Największy trening dały mi jednak spotkania z dziećmi. To przy nich nauczyłam się nie bać się powiedzieć 'nie wiem' i na bazie tego tłumaczyć jak naukowcy dochodzą do swoich odkryć" - tłumaczy.

Gościnnie wykładała i współpracowała np. z Akademią wynalazców im. Roberta Boscha, Kopalnią Soli Wieliczka, Elektrownią Wodną w Niedzicy, Kid’sLab, UniKids, Polską Akademią Dzieci, Niepołomickim Uniwersytetem Dziecięcym, Uniwersytetem Dzieci, Śląską Kawiarnią Naukową, Cafe Nauka UJ, TEDxKraków, Warszawską Kawiarnią Naukową, Festivalem Bez Granic, Piknikiem Nauki Polskiego Radia czy Copernicus Festival. Brała udział w projektach zagranicznych Science is the Girl’s hing EU, European Researchers’ Night, Prague Science Festival, Sofia Science Festival.

Kolejnym etapem rozwoju moje popularyzatorskiego zaplecza były pierwsze doświadczenia z telewizją i prowadzenia programów popularno-naukowych „Potyczki naukowców” i „Wynalazcy przyszłości 2”, potem pierwsze dokumenty popularnonaukowe. Kamera i platforma telewizyjna dała jej możliwość docierania z tą samą treścią do tysięcy odbiorców.

"W 2016 roku postanowiłam, że nie chcę być panią naukowiec, która popularyzuje wszystko sama i założyłam - wspólnie z 14 członkami założycielami - Stowarzyszenie Rzecznicy Nauki, które łączy naukowców, którzy są jednocześnie popularyzatorami nauki, z szeroko pojętym światem mediów" - podkreśla. Od czterech lat jest prezesem tego Stowarzyszenia, które skupia już ponad 70 naukowców.

Od sześciu lat cały swój czas prywatny Monika Koperska spędza na realizacji nowych i nietuzinkowych projektów popularnonaukowych, zarówno pod szyldem Stowarzyszenia - jak i samodzielnie, w ramach własnej firmy producenckiej M.A.K. Art & Science productions. Firma mająca na celu produkcję, realizację i wsparcie merytoryczne treści z pogranicza sztuk audiowizualnych i nauk ścisłych zrealizowała projekty takie, jak: Razem w pandemię - dwuodcinkowy mini cykl realizowany dla British Council; eSzkoła-Nauka dla vod.tvp.pl; #posłuchajNaukowca sezon 2 i 3 dla Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego; serię filmów popularnonaukowych dla festiwalu LiterObrazki.

Stara się - jak sama mówi - testować nowe sposoby popularyzacji nauki. Wraz z początkiem pandemii COVID-19 w cztery dni wraz Radkiem Brzózką i z innymi naukowcami postawili studio nagraniowe i nadawali live na YouTubie treści naukowe dla dzieci. Razem z producentem Brave Media organizuje projekt tworzenia pierwszego w Polsce programu popularnonaukowego, nad którym od początku pracują wspólnie naukowcy i ludzie z telewizji, czyli program "Kopernik Była Kobietą", emitowany w Super Polsacie (obecnie pozyskuje finansowanie na 5 jego sezon). Razem z reżyserem dokumentalnym napisała scenariusz i poprowadziła dokument naukowy poświęcony zapomnianemu polskiemu wynalazcy Janowi Szczepanikowi pt. "Jan Szczepanik artysta wynalazku”. Koordynowała też jeden z pierwszych stand-upów naukowych w Polsce. Jak podkreśla, stara się często wykorzystywać humor w treściach popularnonaukowych, gdyż pozwala on dotrzeć do szerszej rzeszy odbiorców.

"W swojej karierze lubię przecinać się z szeroko pojętymi artystami" - podkreśla i wymienia współpracę z twórcą Mateuszem Kulą przy projektowaniu instalacji artystycznych. Wspomagała też tworzenie instalacji popularnonaukowych do tworzącego się obecnie Małopolskiego Centrum Nauki w Krakowie, razem ze specjalistami od mapowania realizowała cykl materiałów audiowizualnych w duchu art&science. Dodatkowo - jak mówi - nauczyła się sama realizować treści audiowizualne, i chociaż jest z zawodu naukowcem, to potrafi stworzyć filmiki, które potem emituje np. TVP, albo które wysyłane są na festiwale nauki czy spotkania z młodzieżą w ramach uniwersytetów dziecięcych.

"Chcę łączyć naukę ze sztuką. To wypływa z moich zainteresowań naukowych, ale też popularyzatorskich. Chcę robić filmy, dokumenty, bardzo pociąga mnie przekaz audiowizualny, ale taki, który jest zaprzeczeniem tego, do czego jesteśmy przyzwyczajeni: 'gadające głowy' przeplatane archiwami. Lubię zaprzęgać wiersz i rymy do popularyzacji, bawić się słowem, stroną wizualną i to wszystko łączyć w popularyzację. Na tym przecięciu art&science chciałabym się rozwijać" - komentuje.

Swoje umiejętności w dziedzinie popularyzacji Monika Koperska przekazuje też innym, np. jako wykładowca na Wydziale Psychologii UW, gdzie wykłada popularyzację nauki. Jest również trenerką umiejętności miękkich i wielokrotnie szkoliła naukowców w tym, jak efektywnie popularyzować naukę w mediach w ramach szkoleń Ars Mollis, realizowanych przy projekcie „szybkie randki Naukowo-dziennikarskie”. W latach 2019-2020 była odpowiedzialna za popularyzację nauki w projekcie Nomaten dla Narodowego Centrum Badań Jądrowych w Świerku.

"Budowanie społeczeństwa opartego na wiedzy wymaga odwagi w testowaniu nowych form kontaktu z obywatelami, żeby nadążać za jakże prężnie rozwijającym się światem mediów i szeroko pojętej rozrywki. Polega również na codziennym odbieraniu telefonu, żeby w jakiejś telewizji porannej czy programie pojawił się ekspert, a nie paranaukowiec" - komentuje.

Przyznaje, że bycie mamą, naukowcem, popularyzatorem pochłania dużo energii, a łączenie tych wszystkich funkcji ocenia jako swoje największe osiągniecie. "Od lat wspieram i daję dużo energii m.in. 'rzecznikom' (rzecznikom nauki - PAP), natomiast ponieważ jestem na górze tej piramidy, to widzę, że sobie nie potrafię już czasem dać wsparcia i energii. To bolączka osób, które starają się być liderami. A może też nie do końca wszyscy widzą, że oni też takiego wsparcia potrzebują. Myślę, że ta nagroda utwierdziłaby mnie w poczuciu, że tory, które obrałam są właściwe w kontekście postrzegania nauki w Polsce" - mówi w rozmowie z PAP.

PAP - Nauka w Polsce

ekr/ zan/