To pierwsza tego typu praca podejmująca taką tematykę. Jedynie fragmentarycznie pokrywa się z treścią publikacji Danuty Buttler „Polski dowcip językowy” (Warszawa 1968, wznowienie z uzupełnieniami Warszawa 2001). Prof. Stachurski przeanalizował ponad 4 tysiące krótkich dowcipów językowych, które znajdowały się z czasopismach humorystycznych i satyrycznych z ostatniego 40-lecia XIX wieku i pierwszego 40-lecia wieku XX wieku. Tak duży wybór uprawnia badacza do miarodajnych wniosków zarówno w kwestii ich struktury językowej, jak i samej tematyki.

Książka prof. Stachurskiego składa się z dwóch podstawowych części – analitycznej, w której autor poddał analizie strukturę tekstów i egzemplifikacyjnej, która może bardziej zainteresować laików, bowiem znajdą tutaj liczne przykłady dawnych dowcipów, podzielonych ze względu na różne kryteria. Książkę wieńczą wnioski autora.

„Okazało się, że ten gatunek dowcipnych tekstów nie był jeszcze popularny w prasie drugiej połowy XIX w. – ich frekwencja wyraźnie wzrasta dopiero w ostatnim piętnastoleciu tego wieku” – czytamy. Autor zwraca uwagę na związek, początkowo niskiej frekwencji kawałów, z trudną sytuacją polityczną – zaborami, która skutkowała cenzurą. Najliczniej występujące dowcipy w tym okresie to te wykorzystujące wieloznaczność wyrazów, drugie miejsce zajmują te w postaci komicznej antytezy, dalej te posiłkujące się proporcjami strukturalnymi i semantycznymi – wynika z analiz.

Jeśli chodzi o tematykę, to najczęściej dowcipkowano z kwestii matrymonialnych, zalotów, oświadczyn, ożenku, niedobranych rodzin mieszczańskich, artystów, prawników, żywienia itp. Silnie eksploatowano nadal utrwalone społecznie stereotypy dotyczące starych panien i kawalerów.

„Anonimowi autorzy kawałów penetrują różnorodne przejawy życia prywatnego i społecznego dość dokładnie i dlatego takie dowcipy można traktować jako swoisty dokument czasów, w których one powstały i w których funkcjonowały w kręgach towarzyskich, a nawet zostały (mimo barier cenzury) opublikowane w czasopismach” – pisze w podsumowaniu językoznawca.

Uzupełnieniem książki są reprodukcje ilustrowanych stron tytułowych magazynu „Bocian” z przełomu wieków. Publikacja została dofinansowana przez Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie.

Autor, prof. Edward Stachurski jest profesorem nauk humanistycznych w dziedzinie językoznawstwa w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. W latach 1981-1985 był lektorem języka polskiego na Uniwersytecie Gandawskim w Belgii, w latach 1997-1999 – lektorem języka polskiego oraz wykładowcą kultury polskiej i gramatyki na Uniwersytecie w Pecsu na Węgrzech. Jest autorem ponad 60 publikacji naukowcy z zakresu leksykologii, fleksji, stylistyki i języka osobniczego.

PAP - Nauka w Polsce

szz/ agt/