Cherenkov Telescope Array Observatory (CTAO) to międzynarodowy projekt badawczy, którego celem jest zbudowanie i użytkowanie sieci teleskopów przeznaczonych do obserwacji z powierzchni Ziemi (w sposób pośredni) promieniowania gamma, zakresu promieniowania elektromagnetycznego o najwyższych energiach.

W projekcie biorą udział Austria, Chorwacja, Czechy, Francja, Hiszpania, Niemcy, Polska, Słowenia, Szwajcaria, Włochy. Dodatkowo współzałożycielem CTAO i gospodarzem terenu jest Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO). Polska należy także do ESO, a więc ma udział w obserwatorium CTAO na dwa sposoby (bezpośrednio i poprzez ESO). Dodatkowo przystąpieniem do projektu zainteresowane są także Australia, Brazylia, Japonia, RPA oraz Stany Zjednoczone.

CTAO obejmuje obserwatoria na dwóch półkulach. Północna część znajduje się na hiszpańskiej wyspie La Palma, w Observatorio del Roque de los Muchachos. Z kolei na miejsce południowej sieci teleskopów wybrano tereny Europejskiego Obserwatorium Południowego, w pobliżu Obserwatorium Paranal w Chile.

Promieniowanie gamma docierające do nas z kosmosu pochodzi od najbardziej energetycznych, najgwałtowniejszych i najpotężniejszych zjawisk we Wszechświecie. Z powierzchni Ziemi nie obserwuje się tego promieniowania bezpośrednio. Gdy energetyczny foton gamma uderza w ziemską atmosferę, wytwarza się kaskada cząstek, które generują emisję znaną jako promieniowanie Czerenkowa, które jest słabym, niebieskim błyskiem światła. Błysk ten trwa zaledwie kilka miliardowych części sekundy. Do jego wykrycia potrzeba więc zarówno dużych teleskopów optycznych, jak i superszybkich i bardzo czułych kamer. Niezbędne jest też ciemne niebo, które nie jest zanieczyszczone sztucznym światłem.

Obserwatorium CTAO będzie dysponować łącznie 60 teleskopami, w tym w swojej południowej części aż pięćdziesięcioma. Łączna powierzchnia zbiorcza teleskopów wyniesie ponad 1 milion metrów kwadratowych. Zakres rejestrowanych energii będzie mieścić się w przedziale od 20 gigalektronowoltów do 300 teraelektronowoltóww. Dla porównania, światło widzialne ma energię kilku elektronowoltów.

W uroczystości wmurowania kamienia węgielnego 17 grudnia wzięli udział przedstawiciele ESO, CTAO oraz władz Chile. Obok miejsca budowy sieci teleskopów zakopano kapsułę czasu z przedmiotami związanymi z Chile, partnerami projektu i tematyką badań, którą będzie prowadzić nowe obserwatorium. Uroczystość oznacza przejście do etapu prac budowlanych dla obserwatorium CTAO w Chile. Pierwsze teleskopy mają stanąć na miejscu już w 2026 roku.(PAP)

cza/ bar/