Pomijane w badaniach monety źródłem wiedzy o obiegu monetarnym Egiptu

O badaniach poinformował Uniwersytet Warszawski w komunikacie na stronie uczelni.

Miasto Marea (w okresie bizantyńskim znane jako Filoksenite), położone na południowym brzegu jeziora Mareotis, zostało ufundowane w miejscu starszego osadnictwa pod koniec V w. W czasach cesarza Justyniana uzyskało imponującą oprawę architektoniczną i infrastrukturę, stając się ważnym miejscem postojowym dla pielgrzymów zmierzających do położonego na egipskiej pustyni grobu św. Menasa – jednego z najbardziej znanych męczenników wczesnego chrześcijaństwa.

Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej im. Kazimierza Michałowskiego (CAŚ) UW prowadzi badania archeologiczne w Marei od 2000 roku. Obecnie realizowane są pod kierownictwem prof. Tomasza Derdy.

W ramach kilkuletniego projektu badawczego finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki zespół numizmatyków z Wydziału Archeologii UW, kierowany przez dr. Piotra Jaworskiego, zbadał niemal 8,5 tys. monet bizantyńskich i umajjadzkich. Wśród nich odkryto kilkanaście skarbów, takich jak pozostałości sakiewek i tysiące monet zgubionych przez mieszkańców miasta czy pielgrzymów - przebywających w mieście przed ostatnim etapem pielgrzymiego szlaku, wiodącego do Abu Mena.

“Znaczenie badań prowadzonych przez nas w Marei jest nie do przecenienia, bowiem kultura materialna tego bogatego miasta bizantyńskiego daje nam pewne wyobrażenie na temat najważniejszego miasta regionu – Aleksandrii. Możliwości prowadzenia w niej badań archeologicznych, ze względu na żywiołowy rozwój miasta w XIX i XX wieku, są niezwykle ograniczone, zaś stan opracowania znalezisk monetarnych dalece niewystarczający” – mówi dr Piotr Jaworski, cytowany w komunikacie UW.

Wyniki badań numizmatycznych prowadzonych w Marei są zaskakujące, ponieważ przedstawiają obraz obiegu monetarnego w Egipcie u schyłku starożytności różniący się od tego, który znany jest z literatury. Większość istniejących publikacji skupia się na mennictwie bizantyńskiej Aleksandrii. Ważny wyjątek i podstawowy materiał referencyjny dla polskich numizmatyków stanowi zaś korpus znalezisk z pobliskiego Abu Mena, opracowany przez Hansa-Christopha Noeskego.

Z ustaleń badaczy wynika, że Egipt przed przejęciem władzy przez umajjadzkich kalifów wydawał się częścią strefy ekonomicznej wykraczającej daleko poza obszar państwa i obejmującej znaczne obszary wschodniego Śródziemnomorza, a najbliższe podobieństwo modelu obiegu monetarnego odnaleźć można na terenie dzisiejszego Izraela.

Jak informuje UW, dokonanie tych ważnych ustaleń było możliwe przede wszystkim dzięki skupieniu się na najliczniejszej (około 75 proc. ogólnej liczby znalezisk), choć na pozór najmniej atrakcyjnej grupie monet: liczących zaledwie kilka milimetrów średnicy tzw. minimi.

Zdecydowana większość minimi przechowywana była w sakiewkach, których liczne pozostałości odkryto na badanym stanowisku. Monety te dotychczas były przeważnie marginalizowane w publikacjach naukowych. Tymczasem numizmatycy z Uniwersytetu Warszawskiego zdecydowali się pochylić nad każdym, nawet najmniejszym i źle zachowanym egzemplarzem. Dzięki temu odkryli, że w grupie minimi znalezionych w Marei dominują monety bite w Kartaginie przez królów wandalskich, a następnie, po odbiciu Afryki z rąk barbarzyńców, przez Justyniana.

Badacze zidentyfikowali także drobne monety ostrogockie, które – podobnie jak wandalskie – zaczęły szeroko napływać do wschodniej części basenu Morza Śródziemnego po likwidacji królestwa Ostrogotów przez Justyniana. Wśród monet znalezionych w Marei znaczący odsetek stanowią lokalne egipskie naśladownictwa. Są wśród nich m.in. monety inspirowane mennictwem królestwa Aksum oraz imitacje monet bizantyńskich bitych w Aleksandrii. Zadziwiająco dużą grupę stanowią tzw. blanki, czyli puste krążki mennicze wykonane z miedzi lub ołowiu, pełniące funkcję monet zastępczych.

Nauka w Polsce

ekr/ bar/