Wikipedia jest najpopularniejszą encyklopedią internetową na świecie, szóstą pod względem częstości odwiedzin stroną w USA, a także jednym z podstawowych źródeł informacji dla studentów. Korzystanie z niektórych jej haseł może być jednak pułapką ze względu na ryzyko sabotażu informacyjnego - twierdzą naukowcy publikujący w "PLOS ONE". Chodzi o tematy kontrowersyjne, nie tyle z punktu widzenia nauki, co z perspektywy społecznej albo politycznej.

Jedno z tego typu haseł, "kwaśne deszcze", w społeczności naukowej kontrowersji nie budzi. "Mechanizmy ich pojawiania się rozumiemy świetnie od dekad" - zauważa jeden z autorów publikacji, dr Gene E. Likens z University of Connecticut i emerytowany przewodniczący Cary Institute of Ecosystem Studies.

I choć Wikipedia wprowadza czasowe ograniczenia możliwości edycji (jest ona możliwa np. tylko dla zalogowanych użytkowników), by zapobiegać dokonywanym anonimowo zmianom, hasło "kwaśne deszcze" w Wikipedii jest edytowane niemal co dnia. "Wiążą się z tym skandaliczne błędy i sugerowany jest brak jednomyślności wśród naukowców" - zauważa Likens, pionier badania zjawiska kwaśnych deszczy w Ameryce Północnej.

Wejścia na hasło "kwaśne deszcze" w Wikipedii Likens obserwuje od 2003 r. Wraz z geografem z University of Buffalo, dr Adamem M. Wilsonem, śledzi on również wejścia na inne strony związane z nauką.

Razem analizowali oni historię edycji trzech haseł naukowych, które mogą powodować kontrowersje: kwaśne deszcze, ewolucja (Amerykanów odrzucających teorię ewolucji jest tak wielu, że duża część nauczycieli biologii, zamiast nauczać ewolucji, prowadzi zajęcia z kreacjonizmu) i ocieplenie globalne. Dla porównania obserwowali też cztery hasła, które kontrowersji nie budzą: model standardowy, heliocentryzm, ogólna teoria względności i dryft kontynentalny.

Likens i Wilson śledzili historię edycji dokonywanych niemal przez dekadę. Interesowało ich, czy hasła edytowane były każdego dnia, i w jakim zakresie się to odbywało, sprawdzali też średnią dzienną liczbę wejść na stronę. Stwierdzili, że hasła kontrowersyjne były edytowane częściej i bardziej obszernie niż hasła "kontrolne".

"Hasło >>globalne ocieplenie<< w Wikipedii edytowane jest codziennie 2-3 razy, i zmienianych jest przy tym ponad sto słów. Natomiast w haśle >>model standardowy w fizyce<< co kilka tygodni zmienianych jest zaledwie ok. 10 słów" - relacjonuje Wilson.

"Duża skala zmian obserwowanych w przypadku haseł kontrowersyjnych utrudnia ekspertom monitorowanie ich trafności i rodzi potrzebę czasochłonnych poprawek" - dodaje.

"Podczas gdy większość z nas sięga do Wikipedii po odpowiedzi na różne pytania, studenci, nauczyciele i obywatele, wyszukując naukowe hasła posiadające pewne polityczne obciążenia powinni zrozumieć ograniczenia tej encyklopedii" - podkreśla Likens. Jak dodaje, osoby czytające hasła podatne na "wojny edycyjne" (np. kwaśne deszcze, ewolucja czy zmiany globalne), mogą uzyskać diametralnie odmienne informacje w ciągu dwóch wejść, odległych od siebie zaledwie o kilka sekund.

Autorzy badania zauważają, że wiele osób traktuje Wikipedię jako podstawowe źródło informacji naukowych. "Przy jej czytaniu należy zachować krytycyzm i mieć świadomość, że treść haseł bywa zmieniana i jest podatna na krętactwa, a nawet informacyjny wandalizm" - ostrzegają.

Likens i Wilson sugerują, że Wikipedia powinna zaznaczać, które hasła są najbardziej podatne na edycyjne wojny. Zalecają też, by oceniać "reputację edytorską" poszczególnych osób biorących udział w tworzeniu haseł.

Jednocześnie eksperci zauważyli, że coraz więcej naukowych haseł w Wikipedii powstaje na podstawie materiałów źródłowych, pochodzących z uznanych pism naukowych. Dodają, że Wikipedia stosuje algorytmy, pomagające wyłapywać i poprawiać rażące błędy edycji, np. przekleństwa.

Według informacji na stronie samej Wikipedii, jedną z głównych jej zasad jest "neutralny punkt widzenia". To znaczy, że autorzy haseł mają unikać jednostronnego przedstawiania zagadnień, zwłaszcza tych dyskusyjnych. Artykuły powinny zawierać możliwie pełny i aktualny stan wiedzy i opinii na dany temat. Wprowadzane informacje powinny być weryfikowalne.

Zawartość Wikipedii z założenia może edytować praktycznie każdy. W praktyce oznacza to, że wiele osób wprowadza do artykułów nonsensowne zmiany lub bez powodu usuwa z nich treść. Takie działania nazywane są "wandalizmami".

Każda edycja jest odnotowana w historii danej strony, dlatego próby niszczenia haseł można wykryć i usunąć. Do tzw. "wojen edycyjnych" - czyli stanu, w którym edytorzy zmieniają artykuły według własnych informacji, wycofując nawzajem swoje zmiany - prowadzą czasem rozbieżne wizje nt. zawartości artykułów. (PAP)

zan/ mrt/