Dokonał tego z Szerpą Tenzingiem Norgayem. Wyruszyli z obozu IX na wysokości 8500 m o godz. 6.30; po pięciu godzinach, korzystając z tlenu, dotarli jako pierwsi ludzie na główny wierzchołek. Przebywali na nim 15 minut, nie używając wówczas tlenu. Szerpa pozostawił w wykopanym dołku czekoladę i inne słodycze w ofierze dla bogów. Hillary natomiast krzyżyk, który przekazał mu kierownik wyprawy pułkownik John Hunt.

Byli drugim zespołem atakującym szczyt. Trzy dni wcześniej na Wierzchołek Południowy dotarli Charles Evans i Tom Bourdillon, ale ze względu na pogarszającą się pogodę i kłopoty z używaniem nowej wówczas generacji butli tlenowych o zamkniętym obiegu zrezygnowali z próby.

Hunt, jak inni uczestnicy wyprawy, o zdobyciu szczytu dowiedział się dopiero po zejściu Hillary\'ego, Tenzinga i Lowe\'a do bazy, następnego dnia. Wiadomość o sukcesie przekazał opinii publicznej korespondent "Timesa" James Morris, który nadał ją drogą radiową z wojskowego posterunku w Namcze Bazar. Dotarła do Londynu po 72 godzinach od wejścia i 2 czerwca uświetniła koronację Elżbiety II. Zwraca uwagę, że szefowie redakcji podzielili się tym newsem z innymi redakcjami i wszystkie gazety w dniu objęcia tronu przez młodą monarchinię informowały: "I jeszcze Everest".

Hillary, który uhonorowany został Orderem Komandora Imperium Brytyjskiego i obywatelstwem Nepalu jako pierwszy cudzoziemiec, zmarł 11 stycznia 2008 roku w Auckland na niewydolność serca. Podczas wizyty w Polsce 17 czerwca 2004 roku został odznaczony przez prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi RP za wyczyny oraz działalność charytatywną.

Był pomysłodawcą projektu pomocy dla mieszkańców wiosek znajdujących się na drodze do bazy pod Everest. Dzięki działalności Himalayan Trust wybudowano 27 szkół, dwa szpitale, ponad 10 przychodni, kilkanaście mostów na rwących potokach oraz lądowisko w Lukli.

Z zawodu był pszczelarzem. Po sukcesie w maju 1953 roku stał się podróżnikiem. 3 stycznia 1958 roku osiągnął biegun południowy i przeszedł w poprzek Antarktydę. W 1975 roku spotkała go tragedia. W katastrofie lotniczej podczas startu samolotu w Katmandu zginęła jego żona Louise i 16-letnia córka Belinda.

Natomiast Norgay, który mieszkał w Indiach w Dardżylingu, odszedł 9 maja 1986 roku.

20 marca tego roku w wieku 89 lat zmarł ostatni uczestnik legendarnej wyprawy - Nowozelandczyk Lowe. Właśnie ukazują się jego wspomnienia dotyczące walki o Everest. W zimie 1957/58 jako pierwszy człowiek w historii przebył Antarktydę i osiągnął biegun południowy. Później eksplorował Grenlandię, Grecję i Etiopię.

Everest - "Górę Gór" - odkrył w 1749 roku topograf, oficer George Everest z Indyjskiej Służby Geodezyjnej. Nie wiedziano wówczas, że to najwyższy szczyt Ziemi. Oznaczono go jako Peak XV. Dopiero w 1852 roku dokonano precyzyjnych pomiarów (8848 m), a dla uczczenia pierwszego odkrywcy, cztery lata później, nadano nazwę Mount Everest.

Początkowo, ze względów religijnych, dostęp do szczytu był niemożliwy. Na przełomie lat 1906/07Królewskie Towarzystwo Geograficzne przygotowywało pierwszą ekspedycję, ale zarówno Nepal, jak i Tybet były wówczas zamknięte dla cudzoziemców. Dopiero w 1920 roku Anglik Charles Belle uzyskał pozwolenie od Dalajlamy. Rok później Brytyjczycy zorganizowali pierwszy rekonesans, by ustalić drogi wejścia na szczyt. Między pierwszą a drugą wojną światową Czomolungma, czyli Bogini-Matka Ziemi - jak szczyt nazywają tubylcy - oparła się siedmiu wyprawom angielskim.

Druga ekspedycja w 1922 roku, z aparaturą tlenową, osiągnęła rekordową wówczas wysokość 8326 m.

Dwa lata później kolejni poddani Królowej Imperium Brytyjskiego George Mallory i Andrew Irvin próbowali zmierzyć się z "Górą Gór", ale przegrali z burzą śnieżną na wysokości ponad 8200 m. Nie wrócili do obozu.

Ciało Mallory\'ego znaleziono dopiero w 1999 roku. Do dziś nie wiadomo, czy obaj zdołali dotrzeć na szczyt. Wydaje się to wątpliwe, jednak wielu wciąż czeka na odnalezienie ciała Irvina, by ostatecznie rozwiać wątpliwości, wywołując film z aparatu, który miał przy sobie (dotychczas nie wiadomo o losach ponad 120 osób, próbujących zdobyć Everest).

Uczestnicy kolejnych wypraw z lat 1933-34 dotarli do wysokości 8572 m. W 1936 roku w ekspedycji angielskiej był 20-letni wówczas Tenzing Norgay.

II wojna światowa przerwała na kilka lat eksplorację góry. W 1947 Brytyjczycy opuścili Indie, przez co utracili wyłączność na Everest, który znalazł się w granicach nowego państwa - Nepalu. Jego rząd nadał mu oficjalną nazwę Sagarmatha, co oznacza Szczyt Sięgający Nieba. Dla tubylców pozostał jednak Czomolungmą.

Przez 60 lat na szczycie stanęło ok. 4000 osób, ale tylko siedem uczyniło to zimą. Pierwszymi byli 17 lutego 1980 roku Leszek Cichy i Krzysztof Wielicki. Pierwszą osobą z Polski i pierwszą Europejką była Wanda Rutkiewicz. Weszła 16 października 1978 roku, a w tym samym dniu konklawe wybrało papieżem Karola Wojtyłę, który przyjął imię Jan Paweł II.

Nie ma zgodności, co do wysokości góry. Pierwszego pomiaru góry dokonano w 1849 roku, ale obliczenia trwały kilka lat. Po ich zakończeniu Królewskie Towarzystwo Geograficzne ogłosiło w 1856 roku, że Peak XV wznosi się na 29 002 stopy, czyli na 8840 m n.p.m. Nowe pomiary wykonane zostały 99 lat później i ustalono wysokość na 8848 m.

Obecnie na podstawie danych i pomiarów satelitarnych przyjęto, że szczyt jest o dwa metry wyższy. Jednak Nepal i Chiny pozostały przy wyniku 8848 m.

Najbardziej spektakularne wyczyny związane z Mount Everestem:

8 maja 1978 - pierwsze wejście bez wspomagania tlenem: Włoch Reinhold Messner i Austriak Peter Habeler

17 lutego 1980 - pierwsze zimowe wejście: Leszek Cichy i Krzysztof Wielicki

20 sierpnia 1980 - pierwsze samotne wejście: Messner

22 grudnia 1987 - pierwszy człowiek zimą bez wspomagania tlenem: Szerpa Ang Rita

10 maja 1990 - pieszo od Zatoki Bengalskiej i wejście na szczyt: Australijczyk Tim Mc Cartney-Snape

23 maja 1996 - rowerem ze Sztokholmu do Nepalu i wejście bez tlenu, powrót rowerem: Szwed Goran Kropp

27 maja 1998 - pierwsze wejście niepełnosprawnego: Walijczyk Tom Whittaker (stracił stopę w wypadku samochodowym)

7 października 2000 - pierwszy zjazd na nartach, trwał pięć godzin: Słoweniec Davo Karnicar

21 maja 2001 - wejście na szczyt i pierwszy lot na paralotni: Francuzi Bertrand Roche i Claire Bernier-Roche

22 maja 2001 - pierwszy zjazd na snowboardzie w dwie i pół godziny: Francuz Marco Siffredi

24 maja 2001 - najmłodsza kobieta na szczycie: Szerpanka Mingkipa (15 lat w chwili wejścia)

21 maja 2004 - rekord szybkości wejścia, 8 godzin 10 minut - Szerpa Pemba Dorjie

22 maja 2010 - najmłodszy mężczyzna na szczycie: Amerykanin Jordan Romero (13 lat 10 miesięcy w chwili wejścia)

19 maja 2012 - najstarsza kobieta na szczycie: Japonka Tamae Watanabe (73 lata 6 miesięcy w chwili wejścia)

22 maja 2013 - pierwsze wejście kobiety po amputacji nogi: Hinduska Arunima Sinha (okaleczona w wyniku pobicia i zmiażdżenia nogi przez pociąg)

23 maja 2013 - najstarszy mężczyzna na szczycie: 80-letni Japończyk Yuichiro Miura (poprzedni rekord - 75 lat - także należał do niego). (PAP)

olga/ kali/ pp/ krf/