Mitraizm był religią rozpowszechniającą się w państwie rzymskim od I wieku n.e. Pochodził ze starożytnej Persji i opierał się na kulcie Mitry, boga Słońca. Świątynie (mitrea) poświęcone bóstwu wznoszono również w Europie. Powstawały w grotach skalnych lub na takowe były aranżowane. Polacy pracują w Hawarte od 1998 r. Ich wysiłki skupiają się obecnie na konserwacji unikatowych malowideł znalezionych w mitreum, które pod koniec V wieku przekształcono w kościół. W celu ich odsłonięcia archeolodzy pod kierunkiem prof. Michała Gawlikowskiego prowadzili wykopaliska przez 8 lat. Wszystkie znalezione dekoracje malarskie przedstawiają epizody z dziejów boga Mitry.

Naukowcy badający mitrea podejrzewali, że wznoszono je w taki sposób, aby Słońce w odpowiednie dni w roku rozświetlało boski wizerunek. Jednak ze względu na zły stan zachowania niemal wszystkich znanych przybytków Mitry dotychczas nikomu nie udało się odkryć i wyjaśnić tajników funkcjonowania tego typu instalacji w praktyce.

Dr Krzysztof Jakubiak i Wiesław Małkowski z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego dokonali precyzyjnych pomiarów astronomicznych groty w Hawarte.

"Udało się nam ustalić, że promienie słonecznie prawdopodobnie oświetlały niszę, w której w starożytności stał posąg Mitry w dniu 25 grudnia, czyli kilka dni po przesileniu zimowym, kiedy dzień widocznie zaczynał się wydłużać. Według tradycji perskiej, w ten dzień następowało symboliczne odrodzenie boga" - wyjaśnia dr Jakubiak.

Natomiast w okolicy zrównania dnia z nocą - dwukrotnie w ciągu roku, około 20 marca i 21 września, promienie słoneczne padały na wschodnią ścianę głównego pomieszczenia świątyni, tuż pod malowidła ukazujące rodzącego się boga Mitrę. To wydarzenie zbiega się z obchodzonym do dziś irańskim świętem Mehragan i najważniejszym corocznym wydarzeniem dla starożytnych wyznawców Mitry.

Naukowcy przypuszczają, że inne ważne wydarzenia w kalendarzu wyznawców dawnego kultu mogły być znaczone w grocie w podobny sposób - wpadającymi promieniami słonecznymi rozświetlającymi odpowiedni fragment fresków. Jednak na skutek przebudowy świętego przybytku instalacje, przez które promienie wpadały do ciemnych wnętrz pogańskiej świątyni, zostały bezpowrotnie uszkodzone.

O najnowszym odkryciu Polaków można przeczytać w artykule "A Ray of light for Mithras", autorstwa Michała Gawlikowskiego, Krzysztofa Jakubiaka, Wiesława Małkowskiego i Arkadiusza Sołtysiaka opublikowanym w XIV tomie "Monografie di Mesopotamia".

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

agt/bsz