U wielu gatunków ptaków czubki głów i nasadę dziobów zdobią wydatne, często bardzo ozdobne wypustki z piór - w formie czubów, sterczące niby wąsy czy bródka. Nie są też rzadkością długie i strojne pióra w ogonie czy nawet skrzydłach. Do tej pory sądzono, że pełnią one ważną rolę w trakcie godów, sygnalizując potencjalnym partnerkom wielką witalność samców. Bywa też, że pióra mogą pełnić rolę kamuflażu albo odstraszać drapieżniki.

Obecnie naukowcy z Kanady ustalili kolejny, prozaiczny powód obecności wyrafinowanych ptasich ozdób - są one narzędziami zmysłu dotyku, pozwalając ptakowi badać złożone otoczenie.

Stwierdzono to w trakcie badań alk - ptaków morskich, których głowy zdobią sterczące, pojedyncze piórka lub całe ich pęki. Dr Sampath Seneviratne z University of British Columbia w Vancouver i prof. Ian Jones z Memorial University w St John\\'s (Kanada) dociekali, dlaczego ewolucja obdarzyła alki tak wyrafinowanymi ozdobami głów. Alki różnią się upierzeniem zależnie od gatunku, lecz - co nietypowe - w ramach jednego gatunku samce i samice bywają niemal takie same. Badacze zwrócili też uwagę na fakt, że ptaki te składają jaja bezpośrednio na skałach, w ciemnych norach albo rozpadlinach skalnych. Przebywają wtedy w licznych koloniach, skupiających nawet miliony osobników.

Naukowcy umieścili kilka alk w ciemnym labiryncie, przypominającym naturalne rozpadliny i szczeliny skalne. Potem obserwowali, jak często poruszające się tam ptaki zderzają się ze ścianami labiryntu. Okazało się, że alki noszące na głowach najbardziej wydatne pióropusze wpadają na przedmioty na swojej drodze o wiele rzadziej, niż ptaki, którym na potrzeby doświadczenia pióra "przyczesano".

Chcąc zyskać szerszą perspektywę, ornitolodzy sprawdzali, w jakich warunkach żyją inne gatunki ptaków posiadających długie, ozdobne pióra. Zaobserwowali, że wydłużone pióra na głowie, a zwłaszcza w części twarzowej, najczęściej miewają skrzydlaci mieszkańcy środowisk bardzo urozmaiconych, skomplikowanych. Z drugiej strony wydatne pióra miewają ptaki aktywne nocą - zauważa Seneviratne. Prawidłowość ta dotyczy wszystkich gatunków poza wróblowatymi (które stanowią ponad połowę wszystkich ptasich gatunków) - tych naukowcy nie objęli badaniami.

Przekazując informację na temat ukształtowania otoczenia, pióra ułatwiają ptakom nawigację w środowisku ciemnym lub wyjątkowo zawiłym, pomagając uniknąć kolizji z gałęziami, krzewami albo skałami. "Szczególnie przydatne okazują się pióra wokół twarzowej części głowy - pomagają uniknąć uszkodzenia najważniejszych narządów: oczu, błony bębenkowej, dzioba i nozdrzy" - wyjaśnia Seneviratne.

Badania te stawiają w nowym świetle wiele gatunków, np. pingwinów, papug, kormoranów, sów, kolibrów, zimorodków, dzięciołów, kuropatw, bażantów itp., których przedstawiciele porośnięci są piórami, skupionymi w twarzowej części głowy w wypustki na kształt wąsów, bródek, brwi, czubów i pióropuszy. Seneviratne i Jones sugerują, że funkcję dotykową mogą mieć także okazałe pióra poza głową, np. "chorągiewki" w ogonach rajskich ptaków.

Zdaniem autorów odkrycia, można zaryzykować stwierdzenie, iż pierwotna funkcja sterczących piór była analogiczna do roli kocich wąsów albo białej laski niewidomego człowieka. Dopiero później mogły one przejąć inne, poboczne funkcje związane z kamuflażem czy rozmnażaniem.

Szczegóły w piśmie "Animal Behaviour". ZAN

PAP - Nauka w Polsce

tot/ agt/