<strong>"Bohater, spisek, śmierć" - taki tytuł nosi nowa książka Marii Janion, zbierająca w jednym tomie jej wykłady o wspólnej historii Polaków i Żydów</strong>. Książka właśnie trafia do księgarń. Janion pokazuje wspólną historię Polaków i Żydów jako fenomen w skali światowej, gdy dwie różne nacje mieszkające na tym samym terenie wzajemnie inspirowały się i wzbogacały. Badaczka wskazuje, że wzajemne stosunki bywały pełne nienawiści ale też często pojawiała się w nich wzajemna fascynacja. Dla Janion mówienie o polskiej kulturze przy pomijaniu kontekstu żydowskiego oznacza jej spłycenie i okaleczenie.
W ujęciu Janion przykład Berka Joselewicza dowodzi, że był czas, gdy Żydzi walczyli wspólnie z Polakami o wolność Polski, jest też zaprzeczeniem popularnego stereotypu o niezdolności Żydów do służby wojskowej. Dla Janion Berek jest też dowodem na obecność w historii kultury Żyda - polskiego patrioty, który nie wyrzekł się swojej żydowskiej tożsamości. Dlaczego legenda Berka Joselewicza została zapomniana, nie weszła do kanonu polskich mitów, Janion pokazuje w kolejnych częściach książki.
Korzenie antysemityzmu w Polsce badaczka znajduje dopiero w literaturze porozbiorowej, pod koniec XVIII wieku, kiedy ukazywały się pisma Stanisława Staszica. W "Przestrogach dla Polski" z 1790 roku jest rozdział "O przyczynach szkodliwości Żydów i środkach usposobienia ich, aby się społeczeństwu użytecznymi stali", gdzie Staszic określa starozakonnych jako "przyczynę wszelkich nieszczęść narodu polskiego". Tu po raz pierwszy w polskiej literaturze pojawia się postać Żyda nielojalnego, zdemoralizowanego, pozbawionego honoru i uczciwości.
Jednak sztandarowym tekstem o wymowie antysemickiej pozostaje dla badaczki "Nie-Boska komedia" Zygmunta Krasińskiego, która wprowadziła do polskiej literatury skojarzenie Żydów z rewolucją, zniszczeniem i chaosem. To dramat Krasińskiego utrwalił w świadomości kolejnych pokoleń koncepcję żydowskiego spisku dążącego do panowania nad światem, mordów rytualnych i przekonania, że Talmud zawiera nauki nienawiści do chrześcijan. "+Nie-Boska komedia+ to skażone arcydzieło" - pisze Janion, zaznaczając, że skażeniem tym jest właśnie antysemityzm.
W opozycji do Krasińskiego pozostaje Mickiewicz, który w Żydach widział "najstarszą rodzinę duchów". Zdaniem Janion filosemityzm Mickiewicza był przez późniejszych badaczy i interpretatorów marginalizowany, wręcz spychany w niebyt. Tymczasem badaczka pokazuje wyraźne związki mickiewiczowskiego mesjanizmu z koncepcjami żydowskich mistyków.
Wedle Janion, w świetle znanych nam dokumentów nie sposób rozstrzygnąć, czy Mickiewicz pochodził z rodziny frankistów (polskiej sekty żydowskiej, której członkowie przyjęli chrześcijaństwo), na pewno jednak ożenił się z Celiną Szymanowską pochodzącą ze znanej rodziny frankistowskiej i był filozofią frankistów zafascynowany. Janion przypomina też, że Mickiewicz zmarł w 1855 roku w Konstantynopolu organizując legion żydowski, który miał walczyć z Rosją podczas wojny krymskiej.
Książka "Bohater, spisek, śmierć. Wykłady żydowskie" ukazała się nakładem wydawnictwa WAB. ASZW
PAP - Nauka w Polsce
bsz
Fundacja PAP zezwala na bezpłatny przedruk artykułów z Serwisu Nauka w Polsce pod warunkiem mailowego poinformowania nas raz w miesiącu o fakcie korzystania z serwisu oraz podania źródła artykułu. W portalach i serwisach internetowych prosimy o zamieszczenie podlinkowanego adresu: Źródło: naukawpolsce.pl, a w czasopismach adnotacji: Źródło: Serwis Nauka w Polsce - naukawpolsce.pl. Powyższe zezwolenie nie dotyczy: informacji z kategorii "Świat" oraz wszelkich fotografii i materiałów wideo.
