Europejska Rada ds. Badań Naukowych (ERC) ogłosiła wyniki konkursu Advanced Grants we wtorek 17 czerwca. 281 wybitnych naukowców z Europy, w tym czworo z Polski, otrzyma łącznie 721 mln euro na realizację ambitnych projektów badawczych (po ok. 2,5 mln euro na projekt).

Projekt „Nowe spojrzenie na pokrewieństwo queer: rodziny LGBTIQ+ z dziećmi w Europie Środkowo-Wschodniej” (QUEERHSIP), na który Europejska Rada ds. Badań Naukowych przyznała grant Advanced, będzie skoncentrowany na wielopokoleniowej i wielowymiarowej analizie rodzin queerowych z dziećmi; uwzględni zarówno relacje wewnątrzrodzinne, jak i sieci wsparcia obejmujące przyjaciół oraz profesjonalistów.

„Marginalizacja Europy Środkowo-Wschodniej w badaniach nad pokrewieństwem queer i rodziną tworzy poważną lukę w rozumieniu globalnej dynamiki rodzin LGBTIQ+. Dominujące teorie, wywodzące się głównie z kontekstów angloamerykańskich, często pomijają różnorodność struktur i praktyk rodzinnych w innych regionach. Projekt QUEERSHIP odpowiada na tę lukę, oferując pierwsze transnarodowe, interdyscyplinarne badanie pokrewieństwa queer w Polsce, na Węgrzech, w Czechach i Chorwacji” - wyjaśniła PAP dr hab. Joanna Mizielińska, prof. Uniwersytetu Civitas.

Rodzinami queerowymi nazywamy te, w których przynajmniej jeden z rodziców identyfikuje się jako osoba nieheteroseksualna lub niecisgenderowa. Wykraczają one poza typowy obraz rodziny złożonej z mamy, taty oraz dzieci, a budowane są nie na więzach krwi, ślubie czy biologicznym rodzicielstwie, lecz wyłącznie na decyzji partnerów i partnerek.

Takie „tęczowe” rodziny mogą przybierać bardzo różne formy: par jednopłciowych bez dzieci lub z dwiema matkami czy dwoma ojcami, par, w których rodzice to osoby transpłciowe lub niebinarne. Dzieci w tych relacjach mogą pochodzić z wcześniejszych związków, z adopcji, z zapłodnienia in vitro, inseminacji lub współrodzicielstwa.

Zalicza się do nich również rodziny poliamoryczne, wspólne wychowywanie dziecka bez romantycznej relacji między rodzicami czy samodzielne rodzicielstwo osób LGBTQ+. Z poprzednich badań prof. Mizielińskiej wynika, że w Polsce mieszkają ponad dwa miliony osób nieheteronormatywnych, identyfikujących się jako lesbijki, geje, osoby biseksualne lub transpłciowe, a około połowa z nich żyje w związkach intymnych, tworząc tzw. rodziny z wyboru - budowane bez prawnego czy kulturowego wsparcia.

W Polsce brakuje oficjalnych danych na temat liczby dzieci wychowywanych w rodzinach tworzonych przez osoby LGBTIQ+. Wynika to z kilku powodów: spisy powszechne nie uwzględniają orientacji seksualnej ani tożsamości płciowej, związki jednopłciowe nie mogą być formalnie rejestrowane, a dodatkowo wiele osób nie chce ujawniać swojej sytuacji rodzinnej z obawy przed stygmatyzacją i dyskryminacją.

Mimo to, na podstawie dostępnych badań krajowych oraz proporcji znanych z innych państw, specjaliści przyjmują, że kilkadziesiąt tysięcy nieletnich wychowuje się w Polsce rodzinach queerowych.

Zresztą, co podkreśliła prof. Mizielińska, nie tylko u nas, ale także w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej nie prowadzono dotąd szerokich, porównawczych badań nad rodzinami LGBTIQ+. Cała wiedza, jaką na ich temat mamy, opiera się głównie na publikacjach angloamerykańskich, które choć wartościowe, nie do końca oddają specyfikę naszego regionu.

„Chciałabym to zmienić, bo sposób funkcjonowania rodzin LGBTIQ+ w tej części Europy może być inny niż w kontekstach anglosaskich. Dlatego projekt QUEERSHIP będziemy realizować w Polsce, na Węgrzech, w Czechach i w Chorwacji, co umożliwi opracowanie wielowymiarowego, socjokulturowego modelu pokrewieństwa queer w tym regionie” - wyjaśniła.

Zaznaczyła, że ważnym aspektem projektu będzie uwzględnienie różnych punktów widzenia i różnych metod badawczych. Badacze połączą analizę dyskursu, etnografię długookresową, wywiady z członkami rodzin i ich przyjaciółmi oraz badania ilościowe.

„Będziemy słuchać głosów rodzin LGBTIQ+, ale też ich bliskich - przyjaciół i dalszych krewnych oraz osób, które udzielają im profesjonalnego wsparcia. Weźmiemy pod uwagę perspektywę aktywistów oraz specjalistów. Wszystko po to, by lepiej uchwycić złożoność ich codziennego życia” - powiedziała badaczka.

„Będziemy także obserwować je w codziennych oraz wyjątkowych sytuacjach, żeby jak najlepiej zrozumieć ich funkcjonowanie w różnych aspektach życia” - dodała.

Naukowczyni zaznaczyła, że relacje w tęczowych rodzinach bywają bardzo skomplikowane. „Osoby LGBTIQ+ nierzadko doświadczają odrzucenia ze strony rodzin pochodzenia, ale zdarza się, że narodziny ich dzieci zmieniają nastawienie dziadków i dochodzi do odbudowania więzi” - wyjaśniła.

Prof. Mizielińska ma nadzieję, że jej nowy projekt wniesie istotny wkład w rozwój badań nad rodzinami LGBTIQ+, przyczyniając się do lepszego zrozumienia ich specyfiki i wspierania ich w tym trudnym i dynamicznym regionie.

Wraz z powołanym przez siebie międzynarodowym zespołem badawczym, który w najbliższym czasie będzie rekrutować, badaczka będzie go realizować na Wydziale Socjologii UW.

Dr hab. Joanna Mizielińska, prof. Uniwersytetu Civitas, jest socjolożką, badaczką gender i queer studies. Zajmuje się tematyką płci kulturowej, seksualności, rodzin i intymności, w szczególności nowymi formami rodzinności, takimi jak rodziny z wyboru i queer kinship. W latach 2013–2016 kierowała projektem „Rodziny z wyboru w Polsce”. Była stypendystką Fulbrighta na Uniwersytecie Princeton w USA, prowadziła też badania w Finlandii oraz w Szwecji. Jest autorką kilku książek oraz wielu artykułów dotyczących problematyki gender studies i queer theory, opublikowanych w prestiżowych międzynarodowych czasopismach.

Katarzyna Czechowicz (PAP)

kap/ bar/