"Naturalnie czasami o tym myślałem, bo wiedziałem, że często byłem wymieniany jako kandydat. Ale nie oczekiwałem tego" - powiedział zur Hausen dziennikarzowi agencji DPA, komentując poniedziałkową decyzję o przyznaniu mu Nagrody Nobla. Przyznał, że wiadomość o wyróżnieniu uczcił ze swoimi współpracownikami szklaneczką szampana.

Jak uzasadniła Komisja Noblowska zur Hausen otrzymał Nagrodę Nobla "za odkrycie sprawczej roli wirusa brodawczaka ludzkiego w rozwoju raka szyjki macicy, co doprowadziło do opracowania skutecznej szczepionki przeciw wirusowi HPV".

Harald zur Hausen urodził się 11 marca w 1936 r. w Gelsenkirchen- Buer (Nadrenia Północna-Westfalia). Studiował medycynę na Uniwersytetach w Bonn, Hamburgu i Duesseldorfie. W czasie studiów zrodziło się jego zainteresowanie chorobami zakaźnymi i mikrobiologią. W 1960 r. otrzymał tytuł lekarza. W latach 1962- 1965 pracował jako asystent w Instytucie Mikrobiologii na Uniwersytecie w Duesseldorfie. Następnie w 1966 r. przeprowadził się do Filadelfii, gdzie pracował w Laboratorium Wirusologicznym Szpitala Dziecięcego. Był pracownikiem naukowym Uniwersytetu Stanu Pensylwania.

W 1969 r. powrócił do Niemiec i rozpoczął pracę jako wykładowca i pracownik naukowy na Uniwersytecie w Wuerzburgu, w Instytucie Wirusologii. W 1972 r. przeniósł się na otwarty wówczas Uniwersytet Nuremburg-Erlangen, a pięć lat później na Uniwersytet we Freiburgu, gdzie pracował do 1983 r. W latach 1983-2003 był dyrektorem naukowym i przewodniczącym zarządu Niemieckiego Centrum Badań nad Rakiem w Heidelbergu. Pełnił też funkcję redaktora naczelnego naukowego pisma o nowotworach złośliwych "International Journal of Cancer". Obecnie jest na emeryturze.

Szczególne miejsce w jego badaniach zajmował związek zakażeń wirusowych z rozwojem nowotworów. W latach 70. koncepcja ta budziła spory sceptycyzm. Po identyfikacji nowotworów, w których rozwoju bierze udział wirus Epsteina-Barra (EBV), w 1976 r. zur Hausen opublikował hipotezę, że przenoszony drogą płciową wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) odgrywa ważną rolę w rozwoju raka szyjki macicy. Jest to powszechny nowotwór złośliwy u kobiet, zwłaszcza w krajach biednych i rozwijających się.

W latach 80. laboratorium prowadzone przez zur Hausena dokonało kilku szczególnie ważnych odkryć w dziedzinie badań nad wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Wirus ten jest najczęstszym czynnikiem zakaźnym przenoszonym drogą płciową. Noblista i jego koledzy zaobserwowali, że istnieje wiele typów wirusa HPV - w tym typów związanych z powstawaniem kłykcin kończystych, tj. brodawek narządów rodnych oraz zaangażowanych w rozwój raka szyjki. Zur Hausen wykazał, że typy HPV16 i HPV18 odpowiadają za 70 proc. przypadków raka szyjki. Dowiódł też, że za rozwój raka szyjki mogą też odpowiadać infekcje rzadszymi typami HPV.

Po opublikowaniu tych ważnych odkryć wydajność zur Hausena i jego zespołu nie spadła. Naukowcy publikowali ponad 5 prac naukowych rocznie.

Do innych ważnych osiągnięć tego laboratorium można zaliczyć m.in. wykrycie, że duże, ale mało agresywne nowotwory penisa są również związane z infekcją HPV (typ 6 i 11) oraz wyizolowanie wielu nowych typów HPV o istotnej roli w medycynie. Obecnie wiadomo, że różne typy HPV mogą powodować raka jamy ustnej, raka pochwy i odbytu.

Pionierskie prace tegorocznego noblisty znalazły praktyczne zastosowanie w medycynie. Po pierwsze, zrozumienie związku infekcji HPV z rakiem szyjki dało podstawy do opracowania szczepionki chroniącej w 95 proc. przed tym nowotworem. Wprowadzono ją na rynek w 2006 r. Po drugie, co jest mniej doceniane, ale równie ważne - pozwoliło opracować test genetyczny do wykrywania tego nowotworu. Jest to o tyle ważne, że szczepionka działa najskuteczniej u młodych kobiet, które nie rozpoczęły jeszcze współżycia płciowego. Dla kobiet już zakażonych HPV podstawą profilaktyki raka szyjki jest wczesne wykrywanie zmian nowotworowych.

Za swoje badania zur Hausen otrzymał wiele nagród i wyróżnień, m.in. Nagrodę im. Roberta Kocha w 1975 r., Nagrodę im. Charlesa S. Motta w 1986 r., Medal Virchowa na Uniwersytecie w Wuerzburgu w 2000 r. W 2008 r. za swój wkład do nauk medycznych został też laureatem Międzynarodowej Nagrody Fundacji Gairdner (Gairdner Foundation International Award).

Jest członkiem zagranicznym Wydziału VI Nauk Medycznych Polskiej Akademii Nauk.

PAP - Nauka w Polsce, Joanna Morga

tot/bsz