Jak mówił podczas konferencji prasowej w Katowicach we wtorek 5 września, obecnie mamy jednak do czynienia tylko z elementami nowomowy, funkcjonującymi w określonych środowiskach.

Nowomowa to wachlarz różnych zabiegów językowych. Oznacza np. nacechowanie każdego słowa dodatnio lub ujemnie, posługuje się słowami modnymi, zmienia nacechowanie wyrazów lub ich znaczenie. Teksty są celowo dwuznaczne lub celowo niejasne. Daje się optymistyczną wizję naszego świata, a pesymistyczną – świata przeciwników, ponieważ świat jest podzielony na "nas" i "ich".

Zdaniem prof. Markowskiego, elementy nowomowy pojawiają się obecnie w języku urzędniczym, zwłaszcza dotyczącym problematyki unijnej - stąd takie sformułowania, jak "implementacja" zamiast wdrażania, "transponowanie" zamiast przekazywania. "Efektem jest bełkot, z którego nic nie rozumiemy lub wata słowna, czyli wypowiedzi, z których nic nie wynika" – mówi prof. Markowski.

Druga sfera życia społecznego, w której króluje nowomowa, to język reklamy. "Wmawia się nam, że pewne wyrazy znaczą co innego, niż dotąd znaczyły, np. wyraz agresywny lub dramatyczny nabierają pozytywnego znaczenia. Stąd np. +inteligentny krem, który przez cały rok wsłuchuje się w potrzeby skóry+ – inteligencja staje się cechą kremu, a nie ludzi. To manipulacja znaczeniem wyrazu" – mówi językoznawca.

Trzeci obszar nowomowy to język polityki, używany zarówno przez polityków, jak dziennikarzy. Popularnym zabiegiem jest tu budowanie haseł, które są wprawdzie postulatami, ale ich forma językowa nakazuje wierzyć, że to już fakt. Prof. Markowski przywołuje przykłady haseł "Cały naród buduje swoją stolicę"  i "Obywatel IV RP".

"Założenie tego drugiego sformułowania jest takie, że IV RP już jest, ponieważ jeśli są obywatele, to nie może nie być czegoś, czego ktoś jest obywatelem" – tłumaczy.

Wśród użytkowników nowomowy politycznej popularne są przenośnie wojskowe (np. "partia chce realizować swój program na wszystkich frontach", "jesteśmy gotowi do walki"), religijne  ("nowe biuro partii to opoka na czas jesiennych wyborów samorządowych", "uderzmy się w piersi za popełnione błędy") i budowlane ("na gruzach Okrągłego Stołu zbudujemy IV RP"). Pojawiają się też przymiotniki w miejscach, w których nie należy się ich spodziewać – np. demokracja jest "dobra"  lub "socjalistyczna".

"Wszystkie te wypowiedzi nie mają jednak jednej głównej cechy nowomowy – na razie nie są to wypowiedzi +jedynie słuszne+. Mamy różne opcje i  możliwość wyboru. Póki możemy wybierać i póki ja mogę o tym mówić, nie mamy w Polsce do czynienia z nowomową, a tylko z jej elementami" – podsumowuje prof. Markowski.

Prof. Markowski przygotowuje tekst ogólnopolskiego dyktanda, które odbędzie się 14 października w Spodku w Katowicach. Jest też jednym z jurorów tego konkursu.

PAP - Nauka w Polsce, Anna Gumułka
reo