Stanowisko archeologiczne, umiejscowione pośrodku skalistego pustkowia rozdzielającego Dolinę Nilu i wybrzeże Morza Czerwonego, odkryto w nietypowy sposób. W 2009 r. wypatrzył je amerykański amator starożytności na ekranie swego komputera, obserwując zdjęcia satelitarne. Dopiero w 2012 roku na miejsce dotarli archeolodzy. Pierwszy sezon wykopalisk odbył się w zeszłym roku. Miejsce okazało się kopalnią informacji na temat słabo znanych ludów, zamieszkujących Pustynię Wschodnią kilka tysięcy lat temu. Na cmentarzysku odkryto kilka kamiennych kręgów, w których wnętrzu znajdowały się pochówki ludzkie i zwierzęce.

W tym roku, w styczniu, wykopaliska skupiły się na tej części nekropolii, gdzie składano zwierzęta. Groby ze szczątkami bydła i owiec posiadały owalną nadbudowę kamienną.

„Niestety żaden z pochówków zwierzęcych nie był wyposażony w dodatkowe elementy umożliwiające oszacowanie ich wieku, czyli naczynia ceramiczne czy narzędzia. Dlatego liczymy, że próbki specjalistyczne uzyskane z kości i węgli drzewnych przebadane metodą radiowęglową rzucą światło na to zagadnienie” – wyjaśnia PAP Piotr Osypiński z Fundacji Patrimonium, kierownik prac.

Określenie wieku nekropolii jest kluczowym problemem dla naukowców. Charakter rytuałów pogrzebowych wskazuje, że były to ludy, które żyły w czasach początków kształtowania się państwa faraońskiego ok. 5 tys. lat temu.

Ciekawostką jest fakt, że pochówki bydła były usytuowanie w ten sposób, by części czołowe skierowane były ku górze, być może ponad nadbudowę grobu. Jednak wszystkie odkryte czaszki były bardzo zniszczone, dlatego archeolodzy są dość ostrożni przy wygłaszaniu tej opinii. Alternatywnym wytłumaczeniem jest odcinanie rogów w momencie pochówku.

Zdaniem archeologów pochówki owiec również posiadały cechy wskazujące na ich ceremonialny charakter. Wszystkie przebadane owce z Wadi Khashab złożono w bardzo podkurczonych pozycjach, z głowami nienaturalnie odgiętymi i złożonymi na ciele. Taki układ wskazuje na krępowanie ciała. Zaskoczeniem dla naukowców w tej części nekropolii było odkrycie szkieletu dorosłego człowieka wyposażonego w ozdoby z muszli i kości słoniowej.

„To znalezisko wskazuje na wyjątkowość pochowanej osoby – jedynego człowieka, stojącego niejako na czele stada podążającego w zaświaty” – przekonuje Osypiński.

Również w tym roku archeolodzy przyjrzeli się kamiennym stelom wyznaczającym zasięg stanowiska. Badacze uzyskali bezsprzeczne dowody na to, że nie stanowiły one elementów współczesnego domostwa Beduinów Ababda (mieszkających w tym regionie) ani też pochówków tego ludu. "Wszystko zatem zdaje się potwierdzać hipotezę, że megalityczne instalacje stanowiły integralny element ceremonialnego centrum prahistorycznych mieszkańców Pustyni Wschodniej" – konkludują.

Naukowcy przekonują, że nie było to zwykłe cmentarzysko, ale raczej obiekt o charakterze rytualnym, związany z kultem, stworzony przez społeczność funkcjonującą daleko poza doliną Nilu. Archeolodzy przypuszczają, że twórcami kręgów kamiennych byli afrykańscy pasterze przemierzający rozległe obszary w pasie sahelu. Badacze określają społeczności te jako kolejno następujące po sobie grupy kulturowe: Grupa A, Grupa C, Pan-grave, pre-Kerma i wreszcie Kerma. W najlepiej rozpoznanej Dolnej Nubii odnotowują ich obecność od początku VI do poł. II tysiąclecia p.n.e. Wadi Khashab jest jak dotąd najbardziej na północ wysuniętym stanowiskiem takich społeczności.

Wykopaliska sfinansowane zostały ze środków NCN. Badania możliwe były dzięki koncesji uzyskanej za pośrednictwem Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW.

PAP - Nauka w Polsce

szz/ mrt/