- Mimo że Polska Akademia Nauk – liczona jako całość – w międzynarodowych rankingach wyprzedza wszystkie uczelnie wyższe, to nie dostajemy takiego samego finansowania. Przykładowo w lutym uczelnie dostały podwyżkę o 5 proc. – a instytuty nic. Jednorazowe dopłaty, choć ważne, nie rozwiązują problemu, ponieważ dalej mamy różnicę w procentowym wzroście trwałej części finansowania, a tylko z niej można odpowiedzialnie zwiększać wynagrodzenia – powiedział w piątek PAP przewodniczący Zgromadzenia Dyrektorów Instytutów Naukowych PAN, prof. Karol Palka.

Według wyliczeń dyrektorów instytutów od czasu wprowadzenia reformy w 2018 r. ta różnica pomiędzy finansowaniem instytutów PAN a uczelni wynosi 250 mln zł. - Jak w takim razie mamy konkurować, jak przyciągać najlepszych? – pytał prof. Palka.

Odniósł się również do podejmowanej szeroko w środowisku akademickim i naukowym kwestii finansowania nauki w projekcie budżetu na przyszły rok. – Brakuje pieniędzy na infrastrukturę i Narodowe Centrum Nauki, które dla badań podstawowych jest instytucją o kluczowym znaczeniu. Gdy dokładamy do tego niesprawiedliwe traktowanie względem uczelni, odbija się to na nas podwójnie – powiedział.

Prof. Palka podkreślił też, że instytuty prowadzą badania podstawowe i wiele z nich nie ma możliwości uzupełniania budżetu zyskami z komercjalizacji wyników naukowych. Ten kryzys trwa już zbyt długo. Sytuacja jest niestabilna, a w części jednostek staje się krytyczna – dodał.

- Pracownicy coraz częściej myślą, jak się ratować, aplikują o kolejne granty albo dorabiają. Postawmy sobie jednak pytanie, w którym kierunku to zmierza? Gdzie się obudzimy za 5, 10 lat? Dobry naukowiec nie może się zastanawiać, ile jeszcze pociągniemy, bo on w pewnym momencie podejmie krytyczną decyzję i wyprowadzi się z rodziną na Zachód. Ciągle słyszymy obietnice ze strony premiera, ministrów, a na końcu mamy marne 1 proc. PKB na naukę – zakończył prof. Karol Palka.

List przekazano posłankom i posłom w czwartek podczas posiedzenia sejmowej Komisji Edukacji i Nauki. Głównym postulatem jest wsparcie ze strony parlamentarzystów w staraniach o trwałe zwiększenie finansowania instytutów PAN.

W liście nawiązano również do zapowiadanej reformy PAN i noweli ustawy o Akademii. „Po 2018 r. słyszeliśmy od przedstawicieli różnych sił politycznych, że dopóki Polska Akademia Nauk się nie zreformuje, pieniędzy nie będzie. Przystając na postawiony warunek, odpowiedzialnie i czynnie uczestniczyliśmy w pracach przygotowujących reformę. (…) Oczekujemy od władz państwa, by – w obliczu naszej gotowości do gruntownej reformy – przypomniały sobie o trudnej sytuacji pracowników jednostek naukowych Akademii” – napisano.

Dyrektorzy poprosili też „o dotrzymanie obietnicy” uruchomienia od 2026 r. programu Inicjatywa Doskonałości – Instytut Naukowy PAN, którego koszt jest oszacowany na 50 mln zł.

Jak przypomniano w liście, w blisko 70 instytutach naukowych PAN jest zatrudnionych ponad 9,5 tys. pracowników, w tym 4,5 tys. naukowców.

W czwartek sejmowa Komisja Edukacji i Nauki pozytywnie zaopiniowała dla Komisji Finansów Publicznych rządowy projekt ustawy budżetowej na rok 2026 w zakresie szkolnictwa wyższego i nauki.

Wcześniej przekazano władzom petycję z apelem o zwiększenie w przyszłorocznym budżecie finansowania Narodowego Centrum Nauki o 400 mln zł, którą podpisało ponad 6 tys. osób.

Trwają obecnie prace nad projektem noweli ustawy o PAN. Wśród zmian, na jakie czeka Akademia, jest m.in. na powołanie nowego organu statutowego, jakim będzie Zgromadzenie Dyrektorów Instytutów PAN.

W maju br. na posiedzeniu podkomisji sejmowej ds. nauki i szkolnictwa wyższego wiceprezes PAN prof. Natalia Sobczak mówiła, powołując się na dyrektorów instytutów, że ministerialnej subwencji nie wystarcza na utrzymanie instytutów i że w wielu jednostkach część wynagrodzeń jest wypłacana ze środków na projekty badawcze. Wysokość subwencji jest wyliczana na bazie wielu czynników, m.in. kategorii naukowej.

Instytuty naukowe Polskiej Akademii Nauk wchodzą w strukturę PAN – obok korporacji (prezydium, zgromadzenia, oddziałów, wydziałów i komitetów), pomocniczych jednostek naukowych i innych jednostek administracyjnych. Choć 69 instytutów (liczba wg bazy Radon) tworzy sieć, to każdy z nich jest osobnym bytem mającym osobowość prawną.

Agnieszka Kliks-Pudlik (PAP)

akp/ bar/