Z inicjatywy premiera Mateusza Morawieckiego we wrześniu tego roku powrócą do Polski szczątki prof. Aleksandra Brücknera, cenionego historyka literatury i kultury polskiej, slawisty, odkrywcy Kazań świętokrzyskich. W Bibliotece Narodowej w Warszawie w piątek odbyła się konferencja prasowa poświęcona planowanym uroczystościom pogrzebowym oraz organizacji wydarzeń towarzyszących.

"Aleksander Brückner był polihistorem, czyli osobą, która miała wiedzę tak naprawdę z każdej dziedziny. (…) Osoba, która pół wieku spędza na emigracji w Berlinie, gdzie kieruje katedrą slawistyki na uniwersytecie jako jeden z dwóch Polaków. I umiera tam w roku 1939. Wbrew swojej woli, ale w zgodzie z wolą rodziny został pochowany tam, w Berlinie, mimo zabiegów państwa polskiego" - przypomniał Wojciech Labuda.

Zaznaczył, że "dziś dzięki inicjatywie pana premiera Mateusza Morawieckiego jesteśmy w stanie tę wolę i samego zmarłego, i tę wolę i chęć upamiętnienia przez naukowców wyrażona w ciągu ostatnich dziesięcioleci zrealizować". "To nie tylko upamiętnienie wybitnego Polaka, patrioty, osoby, która niebywale dbała o język polski, ale też przywrócenie pamięci o jego dokonaniach. Chcemy, żeby również młode pokolenie z tą wyjątkową historią się zaznajamiało" - wyjaśnił pełnomocnik Prezesa Rady Ministrów ds. ochrony miejsc pamięci, dodając, że operatorem przedsięwzięcia jest Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie.

Uroczystą mszę pogrzebową zaplanowano na 29 września w Uniwersyteckiej Kolegiacie Św. Anny w Krakowie.

"Biblioteka Narodowa to miejsce, w którym anonsujemy też wydarzenia istotne dla polskiej kultury, dla polskiej historii" - powiedział dyrektor Biblioteki Narodowej (BN) dr Tomasz Makowski.

Zwrócił uwagę, że w dziejach kultury polskiej "prof. Aleksander Brückner zajmuje miejsce szczególne z wielu powodów". "Nie tylko dlatego, że był profesorem slawistyki (…) przez dziesięciolecia w Berlinie, od 1881 r. To jest postać nie tylko istotna w perspektywie świata nauki, w najszerszym tego słowa znaczeniu, ale jest niezwykle istotna postacią dla naszej historii, poznania języka polskiego, kultury" - mówił. "Jako polihistor był postacią, która odkrywała - i dokładnie ten czasownik jest właściwy - zabytki bezcenne naszej przeszłości" - wyjaśnił, przypominając, że "był szczególnie ceniony za odkrycie Kazań świętokrzyskich".

"To są paski z zapisem najstarszym polskiego tekstu prozatorskiego. Dla nas ten tekst wszyty w dawną książkę, wyjęty przez prof. Aleksandra Brücknera jest świadectwem dojrzałości języka polskiego" - przypomniał. "Bo ten tekst świadczy nie o pierwocinach języka polskiego, ale świadczy o XIII wieku. Kultura literacka, kultura językowa w naszym rodzimym języku była dojrzała, była cenną częścią rozwoju kultury i identyfikacji również państwowej i narodowej" - ocenił dyrektor BN, zaznaczając, że "zachowanie pamięci o Aleksandrze Brücknerze dla nas jest jedną z powinności i jedna z powinności państwa".

O cyklu wydarzeń towarzyszących sprowadzeniu do Polski prochów prof. Aleksandra Brücknera i jego żony Emmy poinformował prezes Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie Jakub Deka.

Aktualne informacje i plan wydarzeń towarzyszących sprowadzeniu szczątków prof. Aleksandra Brücknera dostępne na stronie: https://www.fpnp.pl/Brueckner.html.

W Krakowie zaplanowano m.in. organizację ogólnopolskiego konkursu plastycznego dla młodzieży szkół średnich z woj. małopolskiego na wizualizację jednego z aspektów dorobku prof. Brücknera, przygotowanie konferencji popularno-naukowej w Polskiej Akademii Umiejętności (przegląd dorobku Aleksandra Brücknera) z udziałem specjalistów w dziedzinie twórczości Brücknera, organizację konferencji dla młodzieży szkół średnich na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego połączona z wystawą prac z konkursu plastycznego.

W Warszawie, w BN, we wrześniu przygotowana zostanie wystawa pt. "Brückner. Średniowiecze odzyskane" poświęcona osobie profesora i zabytkom polskiego piśmiennictwa. Na wystawie zostaną zaprezentowane oryginały Kazań świętokrzyskich oraz inny dorobek naukowy prof. Brücknera. ekspozycji towarzyszyć będzie film opowiadający o Kazaniach, o zasługach naukowych prof. Brücknera oraz odczyt Kazań świętokrzyskich w wykonaniu Zbigniewa Zapasiewicza.

Planowana jest też prezentacja tej wystawy w języku angielskim i niemiecki na stronach BN oraz Centrum Badań Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Berlinie.

W październiku BN przeprowadzi także lekcje muzealne dla uczniów poświęcone najstarszym zabytkom języka polskiego.

2 października w Instytucie de Republica w Warszawie odbędzie się panel naukowy poświęcony prof. Brücknerowi i jego dorobkowi naukowemu.

W Berlinie 24 września o godz. 12 w Polskiej Misji Katolickiej (Polnische Katholische Mission, Johannes – Basilika, Lilienthalstr. 10965) odbędzie się msza św. pożegnalna w intencji prof. Brücknera – z udziałem Ambasadora RP w Niemczech i berlińskiej Polonii. Ponadto w stolicy Niemiec na 16 i 17 października zaplanowano konferencję naukową pt. "Aleksander Brückner (1856–1939) jako slawista i badacz kultury dawnej Rzeczypospolitej. Rozwój badań nad kulturą staropolską i studiów slawistycznych w Niemczech, Austrii i innych krajach Europy (od XIX do pocz. XXI w.)", która odbędzie się na Humboldt-Universität zu Berlin (Festsaal Luisenstraße 56), a także uroczyste odsłonięcie tablicy pamiątkowej poświęconej profesorowi w Głównym Budynku Humboldt-Universität zu Berlin.

Z kolei w Halle i Jenie zaplanowano prezentacje wystawy przygotowanej przez BN w wersji niemieckojęzycznej przy współpracy Centrum Studiów Polonoznawczych im. Aleksandra Brücknera Uniwersytetu im. Marcina Lutra w Halle i Uniwersytetu im. Fryderyka Schillera w Jenie.

Aleksander Brückner urodził się 29 stycznia 1856 r. w Tarnopolu. "Jego przodkowie, którzy byli urzędnikami austriackimi, osiedli w Galicji po III rozbiorze Polski. Rodzina spolonizowała się jednak całkowicie dzięki związkom małżeńskim i długoletniemu przywiązaniu do miejsca osiedlenia" - czytamy w biogramie przesłanym PAP przez Fundację Polsko-Niemieckie Pojednanie.

W 1872 r. ukończył z wyróżnieniem gimnazjum we Lwowie a następnie studiował slawistykę (do 1875 r.) na tamtejszym uniwersytecie. Staże naukowe odbywał u wybitnych slawistów w Lipsku, Berlinie i Wiedniu. Habilitację zdobył w 1878 r. w Wiedniu, trzy lata później objął stanowisko profesora języków i literatur słowiańskich na Uniwersytecie Berlińskim, gdzie przez 43 lata, do chwili przejścia na emeryturę w 1924 r., kierował katedrą slawistyki.

"Po odzyskaniu przez Rzeczpospolitą niepodległości, w dwudziestoleciu międzywojennym prof. Brückner otrzymywał wielokrotnie propozycje powrotu do Polski i objęcia profesury we Lwowie, w Poznaniu, w Warszawie. Zdecydował się jednak pozostać w Berlinie, gdyż uważał, że bardzo ważne i symboliczne jest, aby Polak kierował katedrą slawistyki na Uniwersytecie Berlińskim" - napisano.

"Przez całe życie utrzymywał żywe kontakty ze środowiskami naukowymi w kraju. Należał do Akademii Umiejętności w Krakowie, Rosyjskiej Akademii Nauk w Petersburgu i Towarzystwa Naukowego we Lwowie. W 1926 r. został doktorem honorowym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, w 1929 r. otrzymał tytuł Doktora Honoris Causa Uniwersytetu Warszawskiego. W 1929 r. odznaczono go Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, a w 1935 r. złotym "Wawrzynem Akademickim"" - przypomniano w informacji.

Prof. Brückner obok historii polskiej literatury i kultury był także etnologiem, edytorem, językoznawcą, paremiologiem (badał sens i pochodzenie przysłów) oraz znawcą literatur słowiańskich. Zajmował się wierzeniami i obyczajami Słowian. "Był także znakomitym archiwistą. Dzięki płynności językowej i znajomości języka staropolskiego połączonych z fascynacją badawczą udało mu się odkryć w archiwach wiele dokumentów, zapomnianych rękopisów, a w przypadku tych znanych często był pierwszym badaczem, który analizował je w sposób kompleksowy" - napisano.

"Za jego najcenniejszą zdobycz, odkryte w niezwykłych okolicznościach, uchodzą Kazania świętokrzyskie (przechowywane obecnie w Bibliotece Narodowej Warszawie), uznawane za najstarszy dokument prozatorski stworzony w języku polskim (datowany na koniec XIII w. lub na XIV stulecie). Brückner znalazł je w 1890 r. w Cesarskiej Bibliotece Publicznej w Petersburgu w oprawie kodeksu zawierającego Dzieje Apostolskie i Apokalipsę" - czytamy w informacji.

"Jego spuścizna obejmuje ponad 1500 pozycji, w tym liczne recenzje i ważne rozprawy publikowane w wydawnictwach zbiorowych i encyklopedycznych, ale także dzieła monumentalne, z których korzysta się po dziś dzień. Niektóre z nich w znaczący sposób zmieniły spojrzenie na literaturę, np.: +Dzieje literatury polskiej w zarysie+ (1903), +Starożytna Litwa: Ludy i bogi. Szkice historyczne i mitologiczne+ (1904), +Dzieje języka polskiego+ (1906), +Zasady etymologii słowiańskiej+ (1917), +Historia literatury rosyjskiej+ (wyd. pol. 1922), +Słownik etymologiczny języka polskiego+ (1926–27), +Dzieje kultury polskiej+ (1930-32) czy +Encyklopedia staropolska+ (1937–39)" - przypomniano.

Aleksander Brückner zmarł 24 maja 1939 r. w szpitalu św. Gertrudy w Berlinie. "Jego przyjaciele i najbliżsi współpracownicy - Józef Frejlich i Stanisław Kot a także polska ambasada w Berlinie zabiegali u wdowy i jej krewnych o zgodę na pogrzeb w Polsce. Niestety ze względu na podeszły wiek i stan zdrowia Emmy Brückner zgody takiej nie uzyskano" - czytamy w przesłanej informacji.

Pogrzeb odbył się 30 maja 1939 r. w Berlinie. Urna z prochami spoczęła w grobie na berlińskim cmentarzu Tempelhoff (Germaniastrasse). Rok po śmierci Aleksandra Brücknera zmarła jego żona Emma, której urna z prochami została pochowana w jego grobie. "Dzięki staraniom slawistów polskich i niemieckich w 1959 r. obie urny zostały przeniesione na cmentarz miejski Tempelhofer Parkfriedhof w dzielnicy Neuköln, gdzie spoczywają do dziś, a na grobie umieszczono tablicę z napisami w języku polskim i niemieckim" - napisano.

Jak wyjaśniono, "grób ten od 1992 r. posiada status grobu honorowego i podlega ochronie ze strony miasta Berlin". "Jednak cmentarz Tempelhofer Parkfriedhof decyzją berlińskiego Senatu zostanie całkowicie zamknięty do 2027 r., w związku z czym mogile tej grozi likwidacja. Od wielu lat niemiecka Polonia, polscy i niemieccy naukowcy oraz polscy politycy podejmują próby przeniesienia szczątków prof. Brücknera w inne miejsce. Dzięki inicjatywie Premiera RP Mateusza Morawieckiego szczątki prof. Brücknera i jego małżonki zostaną przeniesione do Polski i spoczną na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie" - podkreślono w informacji.

Przedsięwzięcie jest finansowane ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w ramach projektu pt. "Sprowadzenie do Polski szczątków prof. Aleksandra Brücknera, pochówek na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie oraz organizacja wydarzeń towarzyszących", realizowanego przez Fundację Polsko-Niemieckie Pojednanie.(PAP)

autor: Grzegorz Janikowski

gj/ pat/