Floresta Nacional dos Carajás to położony w brazylijskiej Amazonii park narodowy (który w języku angielskim i portugalskim określany jest dosłownie jako "las narodowy"). Z jednej strony podlega ochronie, z drugiej eksploatowane są tamtejsze bogate złoża rudy żelaza.

Na obszarze Floresta Nacional dos Carajás znajduje się ponad 1500 (zwykle - niewielkich) jaskiń wypłukanych przez wodę, z których tylko 10 zamieszkują obecnie lub zamieszkiwały wcześniej nietoperze.

Większość mieszkańców jaskiń – na przykład bakterie, grzyby chrząszcze i skorpiony – nigdy nie opuszcza podziemnych siedlisk. Natomiast nietoperze wylatują na zewnątrz, by zjadać owoce i polować na owady. Jak podkreśla Enrico Bernard z Universidade de Pernambuco w Recife (Brazylia), guano nietoperzy uwalnia w jaskini materię organiczną i energię.

Jak zaobserwowali naukowcy z zespołu Bernarda, jaskinie, w których bywają nietoperze, są większe i mają więcej formacji naciekowych: stalaktytów, stalagmitów i nacieków przypominających koralowce. Dlatego zastanawiali się, czy nietoperze odegrały rolę w "rzeźbieniu" jaskiń w skale, będącej rudą żelaza.

Jak wykazały badania porównawcze, tam, gdzie zamieszkiwały nietoperze, jaskinie uległy powiększeniu. Podczas gdy typowe jaskinie miały długość około 30 metrów, te zasiedlone przez nietoperze osiągały średnio prawie 200 metrów długości, zaś ich objętość była pięć razy większa.

Kolonie latających ssaków liczą czasami ponad 150 000 osobników - nic więc dziwnego, że pokłady guana osiągają grubość około metra. Jak wykazała analiza próbek wody, która przesącza się przez jaskinie, odchody wytwarzają mnóstwo kwasów, które mogą rozpuszczać żelazo. Datowanie radiowęglowe guana ujawniło, że nietoperze korzystały z tych samych jaskiń od tysiącleci. Najstarsze próbki pochodziły sprzed około 22 000 lat.

Typowe, dobrze znane naukowcom jaskinie, powstają w wapieniu. Jednak działanie guana na rudę żelaza jest zdaniem badaczy zaskakująco podobne. Być może dodatkowym czynnikiem jest obecność bakterii.

Jaskinie zamieszkałe od tysiącleci przez nietoperze znajdują się w jednym z najważniejszych regionów górniczych Brazylii. Jak podkreśla Bernard, firmy wydobywcze chcą czterokrotnie zwiększyć obszar dostępny do wydobycia minerałów w Carajás.

Naukowcy obawiają się, że po niedawnej zmianie rządów w Brazylii organy regulacyjne mogą ulec presji ze strony sektora wydobywczego. W ubiegłym roku protesty ekspertów powstrzymały zakusy górników na chronione jaskinie, ale nie wiadomo, jak będzie tym razem.(PAP)

Autor: Paweł Wernicki

pmw/ zan/