Ponad 85 proc. obecnych na Ziemi gatunków ptaków, ssaków i płazów żyje w rejonach górskich, zwłaszcza w siedliskach leśnych - przypominają naukowcy na łamach pisma "One Earth" (https://www.cell.com/one-earth/fulltext/S2590-3322(23)00085-4), należącego do grupy wydawniczej Cell Press. I ostrzegają, że lasy te znikają w coraz szybszym tempie. W skali globalnej od roku 2000 z powierzchni Ziemi znikło 78,1 mln hektarów (7,1 proc.) lasów górskich - co oznacza obszar ponad dwa razy większy, niż powierzchnia Polski. Duża część tych strat dotyczy takich terenów w tropikach, które stanowią ostoję różnorodności biologicznej (tzw. hotspoty bioróżnorodności) i oznacza presję skierowaną na gatunki zagrożone.

Lasy górskie są stosunkowo trudno dostępne i choćby z tego powodu przez długi czas nie były przedmiotem procesów intensywnej deforestacji, związanej z aktywnością człowieka. Jednak w XXI wieku są one coraz mocniej eksploatowane - m.in. dlatego, że stanowią wciąż "bogatą" alternatywę dla lasów nizinnych - mocno już przetrzebionych - albo obejmowanych większą niż dotychczas ochroną.

Zjawisko utraty lasów górskich - jego globalny zasięg i rozkład, zbadali ostatnio naukowcy z brytyjskiego Leeds University, Southern University of Science and Technology w Shenzhen (Chiny) i Chińskiej Narodowej Fundacji Nauk Przyrodniczych. Prześledzili oni dotyczące lasów górskich zmiany, jakie zachodzą z roku na rok. Uwzględniając lata 2001-2018 ocenili zachodzące wówczas straty i wzrosty powierzchni leśnych, oszacowali też tempo zmian. Porównali też stan lasów na różnych wysokościach i różnych ich typów - lasów górskich strefy borealnej (chłodne tereny na północy), umiarkowanej i tropikalnej. Zbadali też wpływ zmniejszania się powierzchni lasów na bioróżnorodność.

Zasięgi wielu gatunków organizmów, w przypadku postępującego ocieplenia, przesuwają się na północ - albo wzwyż (np. występują coraz wyżej w górach). Autorzy badania podkreślają w związku z tym, że lepsza znajomość dynamiki utraty lasów górskich ma znaczenie w kontekście wpływu zmian klimatu na zanikanie gatunków.

Najważniejszym czynnikiem, który decyduje o zaniku lasów, jest wycinka, która odpowiada za 42 proc. stwierdzonych ubytków pokrywy lasów górskich. Kolejnym czynnikiem są pożary (29 proc.), rolnicze praktyki tworzenia odłogów i wypalania (15 proc.) oraz inne praktyki rolnicze (w tym rolnictwo trwałe i zrównoważone) - (10 proc.).

Znaczenie każdej z praktyk jest różne zależnie od regionu. Wyraźne straty pokrywy leśnej zaobserwowano w Azji, Ameryce Południowej, Afryce, Europie i Australii. Nie dotyczą one natomiast Ameryki Północnej i Oceanii.

Tempo utraty lasów górskich zdaje się przyspieszać - zauważają autorzy analiz. W okresie od lat 2001–2009 do 2010–2018 roczne tempo ich ubywania wzrosło o 50 proc. W tym czasie każdego roku powierzchnia lasów górskich malała o 5,2 miliona hektarów. Zdaniem naukowców przyspieszenie to wynika prawdopodobnie w dużej mierze z gwałtownej ekspansji rolnictwa w rejony wyżynne w kontynentalnych częściach Azji Południowo-Wschodniej, a także zwiększonej skali wycinki lasów górskich. Dochodzi do tego dlatego, że lasy nizinne są już przerzedzone - albo dlatego, że w końcu objęto je ochroną.

Górskie lasy tropikalne doświadczyły największych ubytków (odpowiadają za 42 proc. całkowitej globalnej utraty powierzchni lasów). Dotyczące ich procesy zachodzą też najszybciej.

Jednocześnie - zauważają badacze - lasy te w najszybszym tempie odrastają, jeśli porównać je do lasów górskich z rejonów umiarkowanych i borealnych. W sumie naukowcy zaobserwowali oznaki odtwarzania się pokrywy leśnej na obszarze 23 procent tych obszarów, na których lasy zanikają.

Autorzy badania (DOI 10.1016/j.oneear.2023.02.005) podkreślają też, by rozwijając strategię ochrony lasów uwzględniać lokalne społeczności. "Wszelkie nowe środki ochrony lasów górskich powinny być dostosowane do lokalnych warunków i kontekstów. Wymagają też pogodzenia potrzeby wzmocnienia ochrony lasu i umożliwienia produkcja żywności oraz zapewnienia dobrostanu człowieka" - podsumowują. (PAP)

zan/ agt/