Kilkucentymetrowy okaz dewońskiego trylobita znaleziono w 2013 roku, podczas prac paleontologicznych w Górach Świętokrzyskich. Po zbadaniu za pomocą mikrotomografii komputerowej, okazał się być wyjątkowo dobrze zachowanym osobnikiem wraz z przystającą wylinką, czyli właśnie zrzucanym pancerzem.

Trylobity są gromadą wymarłych morskich stawonogów, które wyginęły na granicy paleozoiku i mezozoiku (ok. 250 mln lat temu), kiedy nastał najbardziej katastrofalny kryzys bioróżnorodności w historii Ziemi. Zniknęło wówczas z błękitnej planety 95 proc. wszystkich gatunków.

„To bardzo interesująca grupa zwierząt. Niestety, całą wiedzę na temat jej fizjologii posiadamy z zachowanych w stanie kopalnym okazów i ich odseparowanych wylinek. Proces zrzucania wylinek był przedmiotem rozważań paleobiologów od dziesięcioleci” – wyjaśnia PAP dr Błażej Błażejowski z Instytutu Paleobiologii PAN, jeden z autorów publikacji.

Szczęśliwie dla naukowców, odkryty osobnik nie przeżył tego procesu, ale zachował się w stanie kopalnym, tworząc swego rodzaju okno do warunków utrwalonych w czasie i przestrzeni aż do dziś.

„Podobnie zachowany okaz, w trakcie zrzucania wylinki, na którym można by zbadać ten moment, w dodatku w tak doskonałym stanie, by dało się dostrzec mikroskopijne zmarszczki na traczy głowowej (cephalonie), spowodowane ogromnym wysiłkiem zwierzęcia, nie został nigdy dotąd nigdzie na świecie opisany” – dodaje dr Błażejowski.

Naukowcy przy okazji rozwiązali inną zagadkę. W kolekcji jurajskich skrzypłoczy – stawonogów z terenu Polski, które przetrwały kilka wielkich wymierań, w tym to pod koniec paleozoiku, znaleźli osobniki z podobnymi zmarszczkami na głowotułowiu, jak u trylobitów. Dotychczas zjawisko to interpretowano w różny sposób, ale nigdy zrzucaniem wylinki. Na podstawie porównania przedstawicieli obu grup stało się to dla badaczy oczywiste. Skrzypłocze to grupa stawonogów, które są nie tylko spokrewnione z trylobitami, ale również przez prawie 200 mln lat (od ordowiku) żyły razem z nimi na Ziemi. W odróżnieniu od trylobitów, skrzypłocze przetrwały do dziś, a najstarszy przedstawiciel rodzaju Limulus (żyjący do dziś u wybrzeży USA), został odnaleziony w kamieniołomie Owadów-Brzezinki i opisany wspólnie przez przedwcześnie zmarłego dr. Adriana Kina i dr. Błażeja Błażejowskiego.

Badania prowadzone były w ramach realizacji projektu badawczego Narodowego Centrum Nauki, kierowanego przez dr. Błażeja Błażejowskiego z Instytutu Paleobiologii PAN. Współautorami publikacji “A moment from before 365 Ma frozen in time and space” są: Piotr Gieszcz (Stowarzyszenie Klimatologów Polskich), prof. Carlton E. Brett (University of Cincinnati, USA) oraz dr Marcin Binkowski (Uniwersytet Śląski w Katowicach).

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

szz/ mrt/