Wykopaliska na cmentarzysku w Opatowie rozpoczęto w 1938 roku. Po wojnie wznowił je w 1956 roku i doprowadził do końca w 1983 roku nieżyjący już obecnie, wybitny archeolog, prof. Kazimierz Godłowski z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Według ustaleń archeologów na cmentarzysku tym spoczywało 10 generacji zmarłych. Oprócz kilkuset grobów naukowcy odkryli ustryny, czyli miejsca, w których wielokrotnie palono zwłoki - wszyscy zmarli pochowani na nekropoli ludności kultury przeworskiej w Opatowie zostali skremowani. Ludność ta identyfikowana jest przez większość badaczy ze znanymi z antycznych źródeł pisanych plemionami germańskimi, najprawdopodobniej z Wandalami.

O wyjątkowym charakterze nekropoli opatowskiej decyduje obecność zróżnicowanych form ciałopalnego obrządku pogrzebowego, czytelny rozwój przestrzenny cmentarzyska oraz charakter wyposażenia grobów, m.in. w liczne przedmioty importowane z terenów państwa rzymskiego.

W obrębie cmentarzyska można prześledzić wyraźne przemiany w obrzędowości pogrzebowej, następujące w poszczególnych okresach jej użytkowania. Poświadczone są różne typy grobów. Przepalone na stosie pogrzebowym szczątki zmarłych składano bezpośrednio do ziemi lub umieszczano w naczyniach ceramicznych albo w pojemnikach wykonanych z surowca organicznego, tj. drewna, skóry lub tkaniny. Do grobów, wraz ze spalonymi szczątkami zmarłego, wkładano zróżnicowane i niekiedy liczne przedmioty wykonane przez miejscowych rzemieślników, a nierzadko też z odległych rejonów. Zdaniem badaczy, model wyposażenia grobów w znacznym stopniu uwarunkowany był płcią i wiekiem zmarłego oraz jego pozycją społeczną. Dla grobów mężczyzn charakterystyczne były przede wszystkim elementy uzbrojenia lub całe ich zestawy, w tym ostrogi. Kobiety wyposażano w ozdoby w postaci zapinek do szat, wisiorków i szklanych paciorków oraz w drewniane szkatułki. Darami grobowymi były też igły do szycia czy przęśliki. Z obszaru cesarstwa rzymskiego sprowadzano m.in. doskonałej jakości naczynia ceramiczne zdobione dekoracją reliefową – określa się je mianem terra sigillata, a także naczynia szklane, brązowe czy akcesoria do gier hazardowych.

Dotychczas naukowcy opublikowali (w 2011 roku) dwa z czterech planowanych tomów monografii cmentarzyska kultury przeworskiej w Opatowie. Ukazały się one w prestiżowej serii wydawniczej „Monumenta Archaeologica Barbarica”. Dwa kolejne są obecnie przygotowywane do druku, dzięki dofinansowaniu MKiDN z priorytetu „Dziedzictwo kulturowe. Ochrona zabytków archeologicznych”, przydzielanego przez Narodowy Instytut Dziedzictwa. Pierwszy ukaże się w języku polskim i niemieckim na przełomie 2015/2016 roku. Będzie zawierał wyniki analiz specjalistycznych: antropologicznych, archeobotanicznych, archeozoologicznych i metaloznawczych. Finalny tom zostanie wydany w 2017 roku. Zawierać on będzie rezultaty szczegółowych badań nad wszystkimi zabytkami odkrytymi w obrębie cmentarzyska. Znajdzie się tam też miejsce dla syntetycznych uwag odnoszących się do rozwoju przestrzennego nekropoli, jej chronologii, specyfiki obrzędowości pogrzebowej i kierunków kontaktów zewnętrznych utrzymywanych przez społeczność użytkującą to cmentarzysko.

PAP - Nauka w Polsce

szz/ mrt/