\"Żadne badania terenowe nie wniosły większego wkładu we współczesne odkrycia ani nie symbolizują ich lepiej niż legendarne już Polsko-Mongolskie Wyprawy Paleontologiczne (1963-1971), które prowadziła osobiście Zofia Kielan-Jaworowska. W książce dzieli się z nami swoimi wspomnieniami z tych jakże znaczących podróży – opisuje ich złożoną logistykę, związane z nimi ryzyko, pojawiające się w ich trakcie sukcesy i porażki, zdając także relację z uzyskanych dzięki nim wyników badań, które rzuciły nowe światło na ewolucję wczesnych ssaków\" - podkreśla w przedmowie do wydania angielskiego paleontolog z Uniwersytetu Oklahomy, Richard L. Cifelli.

Ewolucja ssaków w mezozoiku obejmuje okres 160 mln lat, czyli więcej niż dwie trzecie całej historii tej grupy zwierząt. Dość długo ewolucja w tym okresie była bardzo słabo znana. \"Era mezozoiczna to czasy, kiedy na Ziemi panowały dinozaury. Ssaki żyjące współcześnie z nimi były niewielkie i przez wiele lat wydawało się, że nie odgrywały dużej roli w faunie ery mezozoicznej. Jednakże w ostatnim dziesięcioleciu pogląd ten uległ zmianie\" - zauważa na pierwszych stronach książki uznawana za autorytet w dziedzinie badań ssaków mezozoicznych prof. Zofia Kielan-Jaworowska, obecnie emerytowany pracownik Instytutu Paleobiologii PAN w Warszawie.

Prof. Kielan-Jaworowska dodaje, że przed polskimi wyprawami znano zaledwie jedenaście źle zachowanych czaszek i innych fragmentów szkieletu ssaków kredowych. \"Postanowiliśmy zwrócić uwagę na niewielkie skamieniałości słabo poznanych ssaków kredowych- wspomina. - Przy wydobywaniu dinozaurów największy problem stanowią ich olbrzymie rozmiary. W przypadku ssaków kredowych jest zupełnie odwrotnie - kłopotem są ich maleńkie rozmiary, które sprawiają, że bardzo trudno je wypatrzyć\".

Przedstawiona w książce rekonstrukcja wczesnych etapów rozwoju i zróżnicowania ssaków mezozoicznych w czasach panowania dinozaurów (w okresie ok. 225-65 mln lat temu) przeplata się z opowieścią o metodach badań paleontologicznych, poszukiwaniach i znakomitych paleontologach, którzy badaniu dawnych ssaków poświęcali całe życie. Prof. Kielan-Jaworowska opisuje realia wypraw w czasach, kiedy nie znano goreteksu, polarów, ultralekkich namiotów czy GPS. Pojawiają się wspomnienia z pracy w terenie, np. opisy trudności, jakie pojawiały się podczas transportu dużych skamieniałości, jak i anegdoty, np. związane z przypadkowym odkryciem promieniowania beta, emitowanym przez pradawne kości.

Badaczka opisuje też swoje spotkania z przyrodą - często fascynujące, ale nie zawsze bezpieczne. Takie jest choćby wspomnienie prof. Kielan-Jaworowskiej z prac w rejonie Altan Uul: \"Stałam na wąskiej półce [skalnej - PAP], a na wprost mnie, w szczelinie wyrzeźbionej przez wody okresowego potoku, tkwiła kilkukilogramowa bryła piaskowca. Na jej powierzchni widać było kilka połamanych żeber i paliczków, które miały ok. 3 cm. długości. Wiedziałam już, że znalazłam szkielet małego dinozaura. Obróciłam tę bryłę i oniemiałam. Trzymałam w rękach niemal kompletną, cudownie zachowaną czaszkę małego dinozaura (...). Byłam tak pochłonięta znaleziskiem, że nie zauważyłam leżącej na półce, na której stałam i gdzie zamierzałam usiąść, niemal dotykającej moich butów żmii\" - pisze.

Książka pt. \"W poszukiwaniu wczesnych ssaków. Ssaki ery dinozaurów\" pojawi się w księgarniach w końcu stycznia 2014 r. Jej polskie wydanie (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego) ukazuje się równolegle z edycją anglojęzyczną (\"In Pursuit of Early Mammals\", wydaną przez Indiana University Press.

PAP - Nauka w Polsce

zan/ agt/