Wystąpienie uznano za najlepsze w kategorii "prezentacja" spośród zaprezentowanych podczas VIII Festiwalu Nauki w Lublinie. "Temat pająków jest dość interesujący, bo to, co jest przerażające, czy czego się boimy zazwyczaj jednocześnie nas ciekawi, dlatego oglądamy horrory" - powiedział PAP autor prezentacji. "Wbrew pozorom są one dość kolorowymi stworzeniami. Niektórych ich zwyczajów czy zachowań, przeciętny człowiek zwykle nie kojarzy +z tymi wstrętnymi pająkami+" - dodał. Czy ktoś po pająkach spodziewałby się, że mogą mieć one bardzo ciekawe miłosne zwyczaje? "Pająki sieciowe anonsują swoją obecność szarpiąc za nitki sieci samicy w odpowiednim, specyficznym gatunkowo rytmie i czekają na +telegraficzną+ odpowiedź partnerki" - wyjaśnił autor prezentacji.

Ponieważ samce są od samic mniejsze to pająki rodziny Thomisidae po identyfikacji partnera szybko dla zapewnienia sobie bezpieczeństwa wiążą partnerkę przędzą. Niektóre pomimo wyjątkowego ubarwienia starają się dodatkowo upiększyć posypując się np. pyłkiem kwiatów.

U wielu pająków występuje zjawisko "prezentu miłosnego". Na przykład samiec namiotnika - Pisaura mirabilis - wyruszając na poszukiwanie partnerki stara się upolować jakąś zdobycz i za pomocą takiego podarunku zyskać jej przychylność.

Jak wyjaśniał dr Rozwałka, czasem samce popisują się przed partnerką skomplikowanymi tańcami godowymi. "Samice wybierają potencjalnego partnera do rozrodu oceniając długość tańca, poprawność i sekwencję wykonywanych "figur tanecznych", które czasem są wzbogacane także "podkładem dźwiękowym", gdyż wiele gatunków pająków wydaje dźwięki (niesłyszalne dla człowieka) przy pomocy tzw. narządów strydulacujnych.

Zaznaczył, że zwyczaj zjadania samca przez samicę zaraz po kopulacji jest rzadkością, a nie regułą. "Następuje głównie wówczas, gdy samica jest głodna lub chce samca wyeliminować z ograniczonego terytorium życiowego, aby nie stanowił zagrożenia dla przyszłego potomstwa" - wyjaśnił prelegent.

"Większość pająków to bardzo troskliwi rodzice. Samice strzegą złożonych jaj zazwyczaj nosząc je wszędzie ze sobą. U niektórych gatunków młode po wykluciu pozostają jakiś czas z matką i są karmione strawionym i zwróconym pokarmem. U gatunków z rodzajów Amaurobius i Coelotes, samice opiekują się jajami, a potem świeżo wylęgłymi pajączkami, broniąc ich i karmiąc wcześniej upolowaną zdobyczą. Dopiero po podrośnięciu młodych samica ginie młode pajączki ją zjadają i dopiero wtedy opuszczają rodzinne gniazdo" - opisał dr Rozwałka.

Choć pozornie nikt tego by się po pająkach nie spodziewał, to istnieją również pająki społeczne, których zwyczaje i zachowania przypominają te znane z społeczeństw owadów, takich jak mrówki czy termity.

"Choć wszystkie pająki mogą produkować pajęczynę, tylko część z nich stosuje ją do produkcji sieci łownych i używa do zdobywania pożywienia. Wiele gatunków pająków używa przędzy tylko okazjonalnie, np. jako liny ratunkowej czy do budowania okresowych schronień. Przędza jest jedną z najwytrzymalszych znanych substancji naturalnych, znacznie mocniejszą od stali" - wyjaśnił uczony.

Podstawowym składnikiem przędzy pajęczej jest białko. Jest ona wytwarzana w 6-8 gruczołach umieszczonych w odwłoku. Pająk może kontrolować proces wytwarzania i proporcje poszczególnych składników przędzy i w zależności od potrzeb może otrzymywać produkt o różnych właściwościach. Występujący jedynie u samic gruczoł koroniasty wytwarza np. miękką przędzę, którą wyściełane są kokony z jajami.

Jak powiedział dr Rozwałka, niemal wszystkie pająki są jadowite, ale jedynie ukąszenie 20-30 gatunków jest uważane za niebezpieczne dla życia i zdrowia człowieka. W Polsce nie występują gatunki, których ukąszenie byłoby szczególnie groźne, a np. po ukąszeniu pająka krzyżaka efekt jest zbliżony do ukąszenia komara, a po najbardziej niebezpiecznym kolczaku zbrojnym (Cheiracanthium punctorium) pojawia się opuchlizna jak po ukąszeniu pszczoły.

Pierwsze pająki pojawiły się w środkowym dewonie, czyli 390-380 lat temu. Współcześnie na świecie żyje ok. 50 tysięcy gatunków, z czego około 810 gatunków żyje w Polsce.

Największym współczesnym pająkiem jest występująca w Ameryce Południowej "Theraphosa blondi" - ptasznik goliat. Samice tego gatunku osiągają 16-18 cm długości i to bez odnóży. Najmniejsze gatunki na świecie mają zaledwie 0,7-0,9 mm długości. W Polsce największe pająki osiągają około 30 mm długości ciała, ale jeśli doliczy się odnóża, to na pierwsze miejsce wysuwa się kątnik domowy większy (Tegenaria atrica), który osiąga 9 cm długości.

Podczas zajęć można było nie tylko wysłuchać prowadzącego, obejrzeć zdjęcia niezwykłych pająków, ale także zobaczyć prawdziwego pająka. "W miarę jak pająk rośnie, zrzuca starą skórę i zostaje coś w rodzaju rękawiczki. Jest to tzw. wylinka, którą również można było obejrzeć podczas prezentacji razem z kilkoma okazami zakonserwowanymi" - powiedział dr Rozwałka.

Wyjaśnił, że jego fascynacja pająkami "to rzecz stara, ciągnąca się od szkoły średniej", a ponadto w Polsce jest bardzo niewielu arachnologów, choć było kilku wybitnych i cenionych na świecie XIX wiecznych badaczy. Przyznał, że niewielka liczba specjalistów i "brak konkurencji" ułatwia funkcjonowanie w środowisku naukowym, gdyż wiele zagadnień związanych z biologią, rozmieszczeniem czy zwyczajami pająków jest jeszcze nieznanych i wymaga odkrycia.

PAP - Nauka w Polsce, Ewelina Krajczyńska

agt/bsz