Co jakiś czas internetem wstrząsają reakcje na kolejne doniesienia nt. „homoseksualnych” zachowań zwierząt. Zachowania seksualne ukierunkowane na przedstawicieli własnej płci dotyczą nawet gadów, płazów czy ryb, nie wspominając o delfinach, pingwinach czy hedonistycznych bonobo. Czy powstawanie takich par jest dziełem przypadku i ciekawostką - czy raczej konfiguracją mającą znaczenie adaptacyjne?

Temat ten podjęli: dr Łukasz Jankowiak z Uniwersytetu Szczecińskiego, dr hab. Tomasz Hetmański z Akademii Pomorskiej w Słupsku, prof. Piotr Tryjanowski z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu i dr hab. Piotr Skórka z Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.

Ich publikacja dotyczy gołębi miejskich, u których do wychowania potomstwa zdecydowanie potrzeba dwojga. Jaja - z reguły dwa - wysiadywane są przez ptasie pary naprzemiennie, choć więcej czasu na gnieździe spędza samica. W razie potrzeby samce karmią za to młode z wcześniejszego lęgu. Kiedy tylko na świecie pojawi się kolejne pokolenie, energia obojga rodziców kieruje się właśnie ku niemu. W sprzyjających warunkach gołębie mogą wyprowadzić 4-5 lęgów w roku.

Jak wobec tego rodzicielskiego wyzwania sprawdzają się pary: mieszane, złożone z dwóch samic, a także „samotne ptasie matki”?

Naukowcy sprawdzali to na gołębiach miejskich przetrzymywanych w warunkach zamkniętych (w sumie - 116 ptakach) w ramach trzech eksperymentów zaprojektowanych przez Tomasza Hetmańskiego. Aby skłonić ptaki do tworzenia par tej samej płci, część ptaków ze stada wykluczano i powstawała nadwyżka samców bądź samic. W okresie lęgowym przez kilka godzin dziennie Tomasz Hetmański obserwował ptaki: zwracał uwagę na wszystkie próby zalotów i zachowania związane z pilnowaniem terytorium, powstawanie jednopłciowych par oraz ich trwałość. A kiedy pojawiły się pisklęta, były liczone i ważone.

„Chcieliśmy zbadać, czy będą trwałe związki między samicami? A może również między samcami? I czy takie zachowanie będzie adaptacyjne u gołębi” – mówi pierwszy autor publikacji (DOI:10.1038/s41598-018-20128-3), dr Łukasz Jankowiak.

W jednej z wersji eksperymentu (po wykluczeniu części samców) w stadzie powstało 20 par samiec-samica, 5 par złożonych z samic, zaś 14 samic pozostało bez pary. Kiedy podsumowano liczbę wyklutych jaj i opierzonych piskląt - okazało się, że u par złożonych z dwóch samic wyniki lęgowe były podobne do wyników par samiec-samica.

Komentując eksperyment Łukasz Jankowiak zastrzega, że w przyrodzie nie ma czegoś takiego jak "tradycyjna para". "Wszystko zależy od tego, czy określone zachowanie w danych warunkach środowiska zwiększy dostosowanie osobnika - którego miarą, w uproszczeniu, jest liczba zdrowo odchowanych piskląt - czy nie. My wykazaliśmy, że potomstwo par dwóch samic rozwija się równie dobrze, co pary samiec-samica. Co znaczy, że takie zachowanie - tj. tworzenie się jednopłciowych par - w pewnych warunkach niedoboru samców daje przewagę nad samicami, które takiego zachowania nie wykazują. Samica potrzebuje partnera po to, aby wychować wymagające opieki potomstwo. Potwierdza to eksperyment - w jednopłciowych parach samice są generalnie cięższe, co pozwala sądzić, że kojarzenie się z cięższą samicą jest formą kompensaty utraty samca” – podkreśla naukowiec.

Jeśli chodzi o zachowanie par rodzicielskich złożonych z dwóch samic – było ono podobne, jak zachowanie gołębi z par mieszanych (choć pary samic broniły terytorium z mniejszą zawziętością niż pary mieszane). Naukowcy zaobserwowali również, że w przypadku niedoboru samic - samce rozpoczynały zaloty do przedstawicieli własnej płci. Ich związki były jednak bardzo nietrwałe.

Dr Jankowiak tłumaczy, że istnienie par samica-samica można tłumaczyć tzw. hipotezą rodzicielstwa do niespokrewnionego osobnika, a par samiec-samiec – tak zwanym "efektem więzienia" w związku z przegęszczeniem jednej płci, a brakiem przeciwnej. „Ta pierwsza sytuacja ma znaczenie w kategoriach adaptacyjnych - co znaczy, że samice, u których takie zachowanie występuje, zwiększają swoje dostosowanie. Druga sytuacja – powstawanie par złożonych z dwóch samców - jest nieadaptacyjna, bo samce w efekcie nie zwiększają swojego dostosowania” - tłumaczy.

Zoolog z Uniwersytetu Szczecińskiego dodaje, że u gatunków monogamicznych, u których potomstwem opiekują się oboje rodzice, tworzenie par samiec-samiec raczej nie powinno mieć charakteru dostosowawczego. Zachowanie takie mogłoby się natomiast okazać korzystne w przypadku samców u gatunków tych ptaków, u których system rozrodczy jest poligyniczny czyli takich, u których jeden samiec zapładnia wiele samic – jak choćby u kur. Na przykład są gatunki ptaków, u których poligyniści "trenują" w ten sposób zachowanie seksualne i osiągają później większy sukces rozrodczy.

Jeśli chodzi o samice, to u gatunków monogamicznych pary samica-samica zdarzają się częściej. Dlaczego? „Potomstwo gatunków monogamicznych wymaga opieki dwojga rodziców przeciwnej płci, co jednak bywa niemożliwe, np. w sytuacji, w której jeden z partnerów ginie. Dlatego w takim wypadku powstawanie związków dwóch samic zwiększa dostosowanie – rosną szanse na odchowanie młodych. Z kolei w przypadku gatunków poligynicznych warunki środowiskowe zwykle wystarczają do tego, aby potomstwo wychował tylko jeden rodzic. Szukanie dodatkowego opiekuna nie opłaca się, bo potomstwo i tak jest wychowywane przez jedną samicę” – opowiada zoolog.

Łukasz Jankowiak przestrzega, by w kontekście zwierząt unikać słowa „homoseksualizm”, które jest zarezerwowane raczej dla ludzi i ich realiów. „Należy przede wszystkim zastanowić się, dlaczego zachowania seksualne w stosunku do osobników tej samej płci, istnieją w przyrodzie. Jest wiele wyjaśnień takich zachowań, które generalnie można podzielić na dwa rodzaje: adaptacyjne i nieadaptacyjne” – tłumaczy.

PAP - Nauka w Polsce, Anna Ślązak

zan/ agt/