Plebiscyt organizowany jest przez redakcję czasopisma „Archeologia Żywa”. Na poszczególne odkrycia i wydarzenia dotyczące roku 2025 można głosować w dziesięciu kategoriach: najważniejsza premiera dziedzictwa 2025, najskuteczniej popularyzowane badania, unikatowy artefakt, najciekawszy projekt rozpoczęty w 2025, najlepsza wystawa czasowa, najważniejsza książka, najważniejszy skarb, najlepsze archeologiczne zdjęcie, najważniejsze zagraniczne odkrycie polskich archeologów i najważniejsze odkrycie archeologiczne w Polsce.

Głosowanie potrwa do 2 stycznia 2026 r., godz. 19:00. Wyniki plebiscytu zostaną ogłoszone 15 stycznia o godz. 19:00 w trakcie specjalnej transmisji na kanale YouTube @ArcheologiaZywa. Szczegółowe informacje o nominacjach oraz formularz do głosowania dostępne są na stronie internetowej.

Wcześniej w poszczególnych kategoriach głosowało jury, w którym znaleźli się dziennikarze, popularyzatorzy nauki i niezależni twórcy. Obecnie, na etapie głosowania publicznego, czytelnicy i miłośnicy archeologii mogą oddać głos na swoich faworytów w poszczególnych kategoriach, współtworząc werdykt. Głos publiczności stanowi istotny element końcowego wyniku - wpisując się w założenie, że archeologia jest nauką, która realnie funkcjonuje w przestrzeni społecznej.

Celem „Archeologicznych Sensacji” jest pokazanie, jak wiele dzieje się w polskiej archeologii – w wymiarze spektakularnych odkryć i w codziennej, często niewidocznej pracy badawczej. Plebiscyt powstał - i jest nadal realizowany - jako próba opowiedzenia o archeologii w całej jej różnorodności: od badań terenowych i analiz naukowych, przez wystawy i publikacje, po projekty realizowane we współpracy z pasjonatami i lokalnymi społecznościami - podkreśla redaktor naczelny „Archeologii Żywej” dr Radosław Biel w informacji prasowej przesłanej serwisowi „Nauka w Polsce”.

- Co roku w Polsce rejestrowane są setki tysięcy nowych danych archeologicznych, a zdecydowana większość z nich to kolejne cegiełki, które stopniowo budują coraz pełniejszy obraz przeszłości. Od czasu do czasu pojawiają się jednak odkrycia, które wyraźnie zmieniają nasze wyobrażenia o dawnych społecznościach i ich historii. Właśnie takie momenty, ale także osoby i zespoły stojące za nimi, chcemy w tym plebiscycie wyróżniać i doceniać. Dlatego od początku hasłem przewodnim konkursu są: „Najstarsze, największe i najważniejsze” - tłumaczy inicjator konkursu.

Według dr Biela tegoroczna lista nominacji pokazuje, jak silnie archeologia reaguje na aktualne rocznice i tematy obecne w debacie publicznej. W wielu zgłoszeniach powracają wątki związane z państwem Bolesława Chrobrego, co naturalnie wiąże się z kończącą się rocznicą jego koronacji, ale także z nowymi wynikami badań nad państwem pierwszych Piastów. Wczesne średniowiecze, jak co roku, jest zresztą bardzo licznie reprezentowane, obok odkryć i projektów dotyczących innych epok – od pradziejów po czasy nowożytne. Całość uzupełniają kategorie poświęcone wystawom, książkom, projektom badawczym i fotografii archeologicznej, pokazujące różnorodność form, w jakich dziś funkcjonuje archeologia.

W skład tegorocznego jury wchodzą: Andrzej Daczkowski – redaktor naczelny czasopisma „Odkrywca”; Igor Górewicz – wydawca, popularyzator kultury słowiańskiej i odtwórca historyczny; Anna Jankowiak – archeolożka, publicystka i blogerka, znana w sieci jako „Wiedźma od Wiedzy”; Agnieszka Krzemińska – archeolożka, dziennikarka naukowa i popularyzatorka nauki związana z tygodnikiem „Polityka”; Michał Kuźniar – twórca treści multimedialnych, m.in. kanału YouTube „Mroczne Wieki”; Katarzyna Kobylecka – dziennikarka Polskiego Radia, specjalizująca się w popularyzacji nauki; Cezary Korycki – dziennikarz, twórca multimedialny i popularyzator historii; Szymon Słodowy – twórca kanału YouTube „Historyczny Top”; Anna Ślązak – redaktorka i dziennikarka naukowa PAP oraz serwisu Nauka w Polsce; Szymon Zdziebłowski – archeolog, dziennikarz naukowy „National Geographic Polska”.

- Coraz częściej słyszymy postulaty, by popularyzacja była „trzecią misją” naukowca, obok badań i dydaktyki. Inicjatywy takie jak konkurs „Popularyzator Nauki” organizowany przez serwis Nauka w Polsce i Fundację PAP pokazują, że potrzeba mówienia o nauce w sposób zrozumiały i odpowiedzialny jest realnie dostrzegana. Warto jednak pamiętać, że popularyzacja nie opiera się na samych deklaracjach, lecz na konkretnych kompetencjach: umiejętności jasnego opowiadania o złożonych problemach, znajomości mediów i stałym kontakcie z odbiorcami – a tych nie da się narzucić odgórnie ani oczekiwać od wszystkich badaczy w równym stopniu - komentuje dr Biel.

Dodaje, że przed naukowcami stawiane są zarazem coraz większe wymagania publikacyjne, głównie w języku angielskim. Wskazuje też na potrzeby parametryzacji, które nie tworzą realnych mechanizmów wspierania popularyzacji. - Właśnie z tej potrzeby wyrasta plebiscyt „Archeologiczne Sensacje”, który traktujemy jako przestrzeń docenienia różnych sposobów opowiadania o archeologii – od badań naukowych, przez wystawy i książki, po inicjatywy popularyzatorskie. Jeśli chcemy, by nauka realnie funkcjonowała w świadomości społecznej i budowała zaufanie, musimy postrzegać popularyzację jako obszar wymagający wsparcia, specjalizacji i współpracy międzypokoleniowej. To przede wszystkim studenci i doktoranci poruszają się dziś swobodnie w środowisku internetowym i posługują się językiem bliższym odbiorcom, a dla wielu z nich popularyzacja może być naturalnym sposobem wejścia w system akademicki i budowania własnej pozycji. Umiejętność prostego wytłumaczenia problemu laikom pozostaje bowiem jednym z najlepszych dowodów jego rzeczywistego zrozumienia - mówi.

Nauka w Polsce

zan/