Historia i kultura

Litografie do pierwszej edycji „O krasnoludkach..." M. Konopnickiej zapożyczone z niemieckiego czasopisma

Najważniejszy numer „Kinder-Gartenlaube”, którego ilustracja okładkowa stała się podstawą dla okładki wydania Arcta, zestawiona z reprintem „O krasnoludkach...” z 2016 roku.
Najważniejszy numer „Kinder-Gartenlaube”, którego ilustracja okładkowa stała się podstawą dla okładki wydania Arcta, zestawiona z reprintem „O krasnoludkach...” z 2016 roku.

Litografie do pierwszej edycji „O krasnoludkach i sierotce Marysi” Marii Konopnickiej z 1896 r. wydawca Michał Arct zaczerpnął z wydawanego w Norymberdze czasopisma „Kinder-Gartenlaube” - ustalili niezależnie od siebie badaczki UAM w Poznaniu i amator historii Michał K. Gajzler.

Najbardziej znane i charakterystyczne ilustracje baśni „O krasnoludkach i o sierotce Marysi” to te autorstwa Jana Marcina Szancera. Do niedawna nie było wiadomo, jak wyglądało pierwsze wydanie książki z 1896 roku, przez wiele dekad uważane za zaginione - przypomniano w komunikacie Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu.

W 2016 roku unikatowy egzemplarz tego wydania zakupiła Biblioteka Narodowa. Nadal nieznane pozostawało jednak źródło zamieszczonych w nim dwunastu kolorowych litografii. Według niektórych badaczy pochodziły one z Niemiec.

Owo źródło odkrył dopiero działający na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej UAM Zespół ds. Badań nad Literaturą i Kulturą Dziecięcą pod kierownictwem rektor UAM, prof. dr hab. Bogumiły Kaniewskiej.

Dr Anna Czernow w najbardziej ekscytującym momencie kwerendy: oto przed nami pierwsza - całkiem realna i prawdziwa - niemiecka litografia z „Kinder-Gartenlaube”! W baśni Konopnickiej ilustracja nosi tytuł „Nadworny kronikarz Króla Błystka rozpoznaje wiosnę” i przedstawia dobrze nam wszystkim znanego Koszałka-Opałka z jego uczoną księgą. Staatsbibliothek zu Berlin, sierpień 2022.

Jak podano w komunikacie, pierwsze hipotezy o pochodzeniu ilustracji pojawiły się podczas seminarium poświęconego Marii Konopnickiej, które odbyło się na WFPiK UAM w czerwcu 2022 r. Następnie w sierpniu 2022 r. dr Anna Czernow i dr Aleksandra Wieczorkiewicz odwiedziły berlińską Staatsbibliothek, aby przyjrzeć się litografiom z wydawanego w Norymberdze w latach 1886–1891 czasopisma „Kinder-Gartenlaube. Farbig illustrierte Zeitschrift zur Unterhaltung und Belehrung der Jugend”. Przypuszczały bowiem, że to one mogą być poszukiwanym źródłem ilustracji polskiego utworu dla dzieci.

"Hipoteza okazała się trafna. Możliwy dzięki kwerendzie dokładny ogląd wszystkich numerów czasopisma, a zwłaszcza widok (...) okładki jednego z nich, nie pozostawiły wątpliwości, skąd Michał Arct, wydawca baśni Konopnickiej, zaczerpnął litografie do pierwszej edycji 'O krasnoludkach...' z 1896 roku" - czytamy w komunikacie.

Dr Anna Czernow w Staatsbibliothek w Berlinie, sierpień 2022.

Nie wiadomo, czy Michał Arct poprosił niemieckich wydawców o zgodę na ich wykorzystanie. Jak poinformował WFPiK UAM, archiwum Arcta zostało w większości zniszczone w czasie wojny, a do archiwum w Norymberdze na razie nie udało się dotrzeć.

Badaczki UAM przypuszczają jednak, że Michał Arct musiał kontaktować się z niemiecką pracownią, żeby pozyskać litografie. "Inną sprawą pozostaje fakt, że w XIX wieku 'pożyczanie' cudzych materiałów graficznych bez wiedzy i pozwolenia autorów było na porządku dziennym, szczególnie w masowej produkcji książkowej i czasopiśmiennej. Trzeba też pamiętać, że prawo autorskie nie obowiązywało w obecnym kształcie" - wskazano w przesłanym komunikacie.

"Jak to zwykle bywa, tego rodzaju odkrycia rodzą kolejne, niezwykle ważne pytania – czy ilustracje to jedyne, co zostało zaczerpnięte z niemieckiego czasopisma dla dzieci? A może treść 'O krasnoludkach i o sierotce Marysi' również nosi ślady podobnego zapożyczenia?" - zastanawiają się badaczki, cytowane w komunikacie.

Dr Aleksandra Wieczorkiewicz w Staatsbibliothek w Berlinie, sierpień 2022.

Na początku czerwca tego roku amator historii Michał Kazimierz Gajzler opublikował na swoim blogu efekty przeprowadzonej przez siebie w 2023 roku kwerendy, która i jego doprowadziła do odkrycia niemieckiego źródła ilustracji do „O krasnoludkach i o sierotce Marysi” Marii Konopnickiej.

"Nie byłby to pierwszy w dziejach nauki przypadek (niemal) równoczesnego dokonania ważnego odkrycia przez różnych, niezależnych od siebie badaczy!" - podkreślono w komunikacie UAM.

Badania zespołu UAM są prowadzone w ramach grantu OPUS 21 Narodowego Centrum Nauki pt. „Pół wieku polskiej literatury dziecięcej. Twórczość dla dzieci w kręgu władzy i produkcji kulturowej: odbiorca literatury – literatura jako odbiorca” pod kierunkiem prof. dr hab. Bogumiły Kaniewskiej.

Ilustracje z pierwszego wydania „O krasnoludkach…” można znaleźć w cyfrowej Bibliotece Narodowej POLONA.

Nauka w Polsce

agt/ bar/

Fundacja PAP zezwala na bezpłatny przedruk artykułów z Serwisu Nauka w Polsce pod warunkiem mailowego poinformowania nas raz w miesiącu o fakcie korzystania z serwisu oraz podania źródła artykułu. W portalach i serwisach internetowych prosimy o zamieszczenie podlinkowanego adresu: Źródło: naukawpolsce.pl, a w czasopismach adnotacji: Źródło: Serwis Nauka w Polsce - naukawpolsce.pl. Powyższe zezwolenie nie dotyczy: informacji z kategorii "Świat" oraz wszelkich fotografii i materiałów wideo.

Czytaj także

  • 05.12.2024. Prezentacja jednego z dwóch przekazywanych starodruków (ksiąg brzeskich) w Sali Herbowej Opolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Opolu. Księgi zostały ofiarowane przez darczyńców, opolskie małżeństwo, do zbiorów miejscowego Archiwum Państwowego. PAP/Krzysztof Świderski

    Opole/ Dwa egzemplarze Biblii Brzeskiej trafią w ręce konserwatorów

  • Prof. UW, dr hab. Małgorzata Kot z Wydziału Archeologii UW. Fot. Mirosław Kaźmierczak/UW

    Dr hab. Małgorzata Kot z prestiżowym ERC Consolidator Grant; pokieruje badaniami w jaskiniach w Azji

Przed dodaniem komentarza prosimy o zapoznanie z Regulaminem forum serwisu Nauka w Polsce.

newsletter

Zapraszamy do zapisania się do naszego newslettera