100 lat Polskiego Towarzystwa Astronomicznego

Polskie Towarzystwo Astronomiczne (PTA) jest organizacją zrzeszającą astronomów. Sto lat temu, w 450. rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika, zorganizowano w Toruniu pierwszy Zjazd Astronomów Polskich, na którym 19 lutego 1923 r. założono towarzystwo. Pierwszym prezesem został prof. Tadeusz Banachiewicz.

Po wojnie organizację reaktywowano 10 października 1948 roku we Wrocławiu. Formalny status uzyskała w 1955 roku i zaczęła być wtedy finansowana przez Wydział III Polskiej Akademii Nauk. Aktualnie Polskie Towarzystwo Astronomiczne jest stowarzyszeniem zarejestrowanym w Krajowym Rejestrze Sądowym, a finansowanie na swoją działalność pozyskuje z różnych źródeł grantowych, zarówno na poziomie ogólnopolskim, samorządowym, jak i międzynarodowym.

Siedziba towarzystwa mieści się obecnie w Warszawie, w Centrum Astronomicznym im. Mikołaja Kopernika PAN, a strona internetowa ma adres www.pta.edu.pl. Liczba członków to około 270 osób.

„Stulecie istnienia i działalności napawa nostalgicznie. Wspominamy rzesze naszych poprzedników, ale i patrzymy w przyszłość. Cieszy napływ młodych zdolnych pasjonatów astronomii, którzy wprowadzają nasze towarzystwo w następne stulecie” – mówi prof. dr hab. Marek Jacek Sarna, prezes Polskiego Towarzystwa Astronomicznego.

Główne uroczystości z okazji 100-lecia towarzystwa zaplanowane są w dniach 11-15 września 2023 r. w Toruniu, podczas XLI Zjazdu Polskiego Towarzystwa Astronomicznego.

PTA prowadzi działalność na dwóch polach. Jednym jest wspieranie prowadzenia badań naukowych w zakresie astronomii i nauk pokrewnych, a drugim popularyzacja i edukacja astronomii w społeczeństwie.

Na polu naukowym, przede wszystkim co dwa lata organizowane są Zjazdy Polskiego Towarzystwa Astronomicznego. Są to największe polskie konferencje naukowe o astronomii i badaniach kosmosu. W ich trakcie dokonywany jest przegląd prowadzonych w kraju badań, a także badań w międzynarodowych zespołach badawczych z polskim udziałem. Są też okazją do nawiązywania kontaktów i współpracy pomiędzy naukowcami.

Oprócz tego PTA organizuje warsztaty i szkoły letnie dla studentów, doktorantów oraz młodych naukowców. Od kilku lat organizowana jest konferencja kosmologiczna “Roman Juszkiewicz Symposium”. PTA bierze też udział w konferencjach dotyczących ochrony naturalnego ciemnego nieba przed nadmiernym zanieczyszczeniem sztucznym światłem.

W 2013 roku zaczęto wydawać serię publikacji konferencyjnych pt. „Proceedings of the Polish Astronomical Society”. Do tej pory ukazało się kilkanaście tomów.

Zasięg działań towarzystwa w społeczeństwie w zakresie popularyzacji i edukacji w niektórych projektach sięga dziesiątek tysięcy, a nawet setek tysięcy osób. Na przykład nakład czasopisma „Urania - Postępy Astronomii” to około 3000 egz., portal Uranii odwiedza miesięcznie od 100 tysięcy do 300 tysięcy użytkowników, a materiały telewizyjnej serii Astronarium dostępne na YouTube odnotowały łącznie już prawie 43 miliony wyświetleń, plus do tego dużą liczbę widowni telewizyjnej. Redakcje tych mediów były nagrodzone w konkursie Popularyzator Nauki prowadzonym przez serwis Nauka w Polsce PAP (Urania w 2014 roku, a Astronarium w 2017 roku).

Czasopismo popularnonaukowe „Urania - Postępy Astronomii” to jedna z najdłużej trwających form działalności towarzystwa. Jest wydawane wspólnie z Polskim Towarzystwem Miłośników Astronomii (PTMA). W 1998 roku połączono miesięcznik „Urania”, wydawany od 1922 roku przez PTMA i kwartalnik “Postępy Astronomii”, wydawany od 1953 roku przez PTA, zachowując numerację „Uranii”. Redakcja „Uranii” prowadzi też duży portal internetowy o astronomii i kosmosie, pod adresem www.urania.edu.pl. Dodatkowo w Cyfrowym Archiwum Uranii udostępnione zostały skany wszystkich numerów „Uranii” i „Postępów Astronomii” od początków ich ukazywania się. Przez towarzystwo prowadzony jest też serwis AstroGPS (www.astrogps.pl), który stanowi bazę wydarzeń organizowanych w Polsce, a związanych z astronomią i branżą kosmiczną.

PTA jest również wydawcą książek, m.in. dokumentujących historię polskiej astronomii, takich jak „Astronomem być. Świadectwa życia i pracy astronomów polskich” (2007, red. Andrzej Woszczyk) i „Sylwetki Astronomów Polskich XX w.” (2008, red. Andrzej Woszczyk). W ostatnich kilku latach wydano m.in. „Zadania z Olimpiad Astronomicznych XXXVI-LX” (2018, Mateusz Krakowczyk), „Polskie ośrodki astronomiczne” (2021, Krzysztof Czart et al.), a także opracowania, takie jak „Od medycyny po WiFi. Techniczne zastosowania astronomii w służbie społeczeństwa” (2019), „Zanieczyszczenie światłem” (2019). Na wrzesień 2023 roku przygotowywana jest premiera nowej książki pt. „Przewodnik astronomiczny po Polsce”, która będzie turystycznym przewodnikiem po ciekawych miejscach w naszym kraju związanych z astronomią i badaniami kosmosu. Co roku wydawany jest też bezpłatny „Almanach Astronomiczny” z obszernym zestawieniem zjawisk astronomicznych na cały rok.

Członkowie PTA biorą aktywny udział w różnych festiwalach nauki i piknikach astronomicznych, wygłaszają prelekcje popularnonaukowe, komentują wydarzenia astronomiczne w mediach. W 2019 roku prowadzono „Wizyty astronomów w szkołach”, w ramach których naukowcy odwiedzili około 180 szkół, gdzie spotykali się z dziećmi, młodzieżą i nauczycielami.

Polskie Towarzystwo Astronomiczne przyznaje trzy prestiżowe nagrody. Najwyższym wyróżnieniem jest Medal Bohdana Paczyńskiego, przyznawany od 2013 roku za wybitne osiągnięcia w dziedzinie astronomii i astrofizyki. Do tej pory jego laureatami byli: Sir Martin J. Rees, George W. Preston, Aleksander Wolszczan, Wojciech Dziembowski, Romuald Tylenda.

Dla osób i organizacji zajmujących się upowszechnianiem astronomii w społeczeństwie przeznaczona jest Nagroda im. Włodzimierza Zonna za popularyzację wiedzy o Wszechświecie, przyznawana od 1983 roku (to jedna z najstarszych polskich nagród za popularyzację nauki).

Trzecia - nagroda Młodych PTA - trafia do młodych, zdolnych naukowców do 35. roku życia. Po raz pierwszy przyznano ją w 1959 roku.

Towarzystwo współpracuje z międzynarodowymi organizacjami astronomicznymi. Na przykład w tym roku wspólnie z Europejskim Towarzystwem Astronomicznym (ang. European Astronomical Society, EAS) przygotowuje w Krakowie w lipcu 2023 r. konferencję EAS 2023 – największą konferencję naukową europejskiej astronomii, na którą przyjeżdża ponad tysiąc naukowców. Ze współpracy z Międzynarodową Unią Astronomiczną (ang. International Astronomical Union, IAU) można wskazać działania w ramach Międzynarodowego Roku Astronomii 2009, czy prowadzenie polskiej części globalnego konkursu na nazwy planet pozasłonecznych IAU100 NameExoWorlds w 2019 roku. W tym drugim wydarzeniu liczba głosów oddanych w Polsce stanowiła około 21 proc. wszystkich głosów oddanych na świecie. Ostatecznie „polska” gwiazda i planeta otrzymały nazwy Solaris i Pirx, nawiązujące do twórczości Stanisława Lema, wybitnego pisarza literatury science-fiction.(PAP)

cza/ agt/