Nagrodę im. prof. Tomasza Strzembosza, historyka dziejów najnowszych, wręczaną autorowi najlepszej książki dotyczącej historii po 1939 r., w tym roku przyznano dwóm badaczom: Pawłowi Kowalowi za książkę „Koniec systemu władzy. Polityka ekipy gen. Wojciecha Jaruzelskiego w latach 1986–1989” oraz Bartoszowi Kaliskiemu, autorowi publikacji „Archidiecezja gnieźnieńska w czasach komunizmu”.

Zasiadający w konkursowym jury prof. Wojciech Materski określił książkę Kowala, omawiającą transformację polityczną pod koniec lat 80., jako „bardzo dobrze dopracowaną i oryginalną” pracę. „Przede wszystkim uderza dojrzałość, z jaką został potraktowany temat książki (...). Jak pokazał autor, można znaleźć nowe materiały łączące się z tym tematem, które pozwalają znacznie szerzej i dogłębniej spojrzeć na polski etap rozpadu systemu jałtańskiego” – mówił historyk, zwracając uwagę na imponującą bazę źródłową, stanowiącą podstawę publikacji. Dodał, że w jej czytaniu pomaga język autora – jak tłumaczył - „momentami ocierający się o styl literacki”.

W opinii Materskiego w powstaniu publikacji pomogło doświadczenie Kowala jako polityka, które „pozwoliło spojrzeć na nie tak odległe procesy polityczne nie tylko okiem naukowca”.

O walorach drugiej nagrodzonej książki, przybliżającej dzieje archidiecezji gnieźnieńskiej w komunistycznej Polsce, opowiadał przewodniczący konkursowego jury prof. Tomasz Szarota. „Nie wyobrażam sobie kogokolwiek, kogo interesują losy Kościoła katolickiego po II wojnie światowej, kto mógłby nie przeczytać tej książki” – podkreślił historyk.

Jak tłumaczył, książka Kaliskiego nie jest historią martyrologii Kościoła katolickiego w Polsce w latach rządów komunistycznych. „Jest to coś o wiele bardziej wartościowego – to społeczna historia katolicyzmu polskiego, ludzi wierzących, praktykujących, laikatu i hierarchii kościelnej” – charakteryzował nagrodzoną publikację Szarota.

Maciej Strzembosz, syn patrona nagrody, a zarazem jej fundator, mówił, że ideą konkursu jest uhonorowanie autorów publikacji, które skierowane są do szerokiego grona odbiorców. „Tata uważał zawsze, że pisanie historii jest działaniem społecznym, że oddziaływanie książki powinno być oddziaływaniem dużo szerszym niż ustalenia badawcze. Rolą historyka jest przywracanie pamięci społeczeństwu, a nie zamykanie jej w pewnym +getcie+ żargonu wymagań warsztatowych” – tłumaczył Strzembosz.

Do spuścizny badawczej prof. Strzembosza nawiązali także autorzy nagrodzonych książek. „Jego badania dowartościowują historię lokalną, regionalną (...). Jednym z moich marzeń jest zajęcie się właśnie taką historią, a jednocześnie pokazywanie jej w kontekście globalnym, uniwersalnym” – mówił Kaliski. Kowal dodał, że sposób, w jaki Strzembosz badał historię, cechował się przede wszystkim powagą. „Badał historię, pisał o niej i traktował to wszystko na poważnie” – mówił o patronie nagrody autor „Końca systemu władzy”.

W V edycji konkursu na najlepszą książkę o dziejach najnowszych rywalizowały 32 publikacje, nadesłane między 1 stycznia a 30 kwietnia 2013 r. Mogły to być wyłącznie debiutanckie lub drugie w dorobku twórcy książki.

Spośród nadesłanych propozycji Rada Fundacji im. prof. Strzembosza, złożona z jego uczniów i wychowanków, wyłoniła 5 książek, nominowanych do nagrody głównej. Poza nagrodzonymi pracami w finałowym etapie konkursu znalazły się publikacje: „Ignacy Czuma. Uczony i polityk” Daniela Chraniuka, „Bezludna wyspa, nora, grób. Wojenne kryjówki Żydów w okupowanej Polsce” Marty Cobel-Tokarskiej oraz „Sonderlaboratorium SS. Zamojszczyzna – +pierwszy obszar osiedleńczy w Generalnym Gubernatorstwie+ 1942–1943” Agnieszki Jaczyńskiej.

Oprócz Szaroty i Materskiego nominowane publikacje oceniali: prof. Andrzej Paczkowski, prof. Wojciech Roszkowski, Irena Lasota oraz Marek Wierzbicki.

Prof. Tomasz Strzembosz (1930-2004) był badaczem historii Polski okresu II wojny światowej, związanym z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim (KUL) i Instytutem Studiów Politycznych PAN. W latach 1989-1993 przewodniczył Radzie Naczelnej Związku Harcerstwa Rzeczpospolitej, następnie został honorowym przewodniczącym ZHR.

Zainteresowania badawcze prof. Strzembosza koncentrowały się na tematyce konspiracyjnej walki zbrojnej w okupowanej Warszawie, dziejach partyzantki i konspiracji na Kresach Północno-Wschodnich RP w czasie okupacji sowieckiej w latach 1939-1941. Był on autorem kilkuset prac historycznych, w tym m.in. książek \"Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1945\", \"Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939-1945\" i \"Rzeczpospolita podziemna\".

PAP - Nauka w Polsce

wmk/ mrt/ jbr/