Żywność ultraprzetworzona (UPF) to produkty modyfikowane przemysłowo – na przykład napoje gazowane, przekąski i przetworzone mięso. Zawiera wiele dodatków i ma niewielką wartość odżywczą, jest bardziej kaloryczna, za to dłużej przydatna do spożycia.

W USA setki nowych, wcześniej nieznanych ludzkiemu organizmowi składników stanowią obecnie prawie 60 proc. diety przeciętnego dorosłego i prawie 70 proc. diety dzieci. Tak wysokie spożycie tych produktów wiąże się ze zwiększonym ryzykiem otyłości, nowotworów, chorób metabolicznych i sercowo-naczyniowych, problemów ze zdrowiem psychicznym, a nawet przedwczesnej śmierci.

Nowe badania nad UPF przeprowadzili naukowcy z Charles E. Schmidt College of Medicine na Florida Atlantic University (USA) (https://doi.org/10.1016/j.amjmed.2025.08.016). Autorzy przeanalizowali dane 9254 dorosłych Amerykanów w ramach Narodowego Badania Zdrowia i Odżywiania, uwzględniając dietę, wyniki badań hs-CRP (czułe badanie CRP) i inne czynniki zdrowotne. Spożycie UPF mierzono jako procent całkowitej liczby kalorii i podzielono na cztery poziomy. Wykorzystano metody statystyczne, w tym regresję logistyczną, aby zbadać związek między spożyciem UPF a stanem zapalnym.

Średnio 35 proc. dziennego zapotrzebowania kalorycznego uczestników pochodziło z UPF, przy czym w grupie o najniższym spożyciu było to od 0 do 19 proc., podczas gdy w grupie o najwyższym spożyciu – od 60 do 79 proc.

Jak się okazało, osoby spożywające najwięcej UPF miały znacznie wyższy poziom białka C-reaktywnego wykrywanego badaniem o wysokiej czułości (hs-CRP). Badanie hs-CRP jest czułym wskaźnikiem stanu zapalnego i pozwala przewidywać choroby sercowo-naczyniowe.

Po uwzględnieniu czynników takich jak wiek, płeć, palenie tytoniu, aktywność fizyczna i inne wskaźniki stanu zdrowia, naukowcy odkryli, że osoby z grupy spożywającej najwięcej UPF (60 do 79 proc. dziennego zapotrzebowania na kalorie) miały o 11 proc. wyższe prawdopodobieństwo podwyższonego poziomu hs-CRP w porównaniu z osobami z grupy spożywającej najmniej.

Nawet osoby spożywające umiarkowanie dużo UPF (40 do 59 proc.) wykazały 14 proc. wzrost prawdopodobieństwa podwyższonego poziomu hs-CRP. Osoby spożywające od 20 do 39 proc. UPF wykazywały mniejszy, nieistotny statystycznie wzrost o 7 proc.

Prawdopodobieństwo podwyższonego poziomu hs-CRP było szczególnie wysokie w niektórych grupach. I tak dorośli w wieku 50–59 lat mieli o 26 proc. wyższe ryzyko podwyższonego poziomu wskaźników stanu zapalnego w porównaniu z osobami w wieku 18–29 lat. Otyłość przyczyniała się do wyższego o 80 proc. ryzyka w porównaniu z osobami o prawidłowej masie ciała. Osoby palące papierosy również były bardziej narażone (17 proc.) niż osoby, które nigdy nie paliły. Co ciekawe, osoby, które zgłosiły brak aktywności fizycznej, nie miały statystycznie istotnego wzrostu ryzyka w porównaniu z osobami, które spełniały wytyczne dotyczące aktywności.

„Te wyniki, oparte na dużej i reprezentatywnej dla całego kraju próbie dorosłych Amerykanów, jednoznacznie pokazują, że osoby spożywające największe ilości żywności ultraprzetworzonej mają znacznie wyższy poziom białka hs CRP, kluczowego markera stanu zapalnego” – powiedziała profesor Allison H. Ferris, główna autorka, i kierownik Wydziału Medycyny FAU.

„Białko C-reaktywne jest produkowane przez wątrobę, a test hs-CRP jest prostym, niedrogim i wysoce czułym pomiarem stanu zapalnego, a także wiarygodnym predyktorem przyszłych chorób sercowo-naczyniowych” – powiedział dr Charles H. Hennekens, członek Amerykańskiej Akademii Medycznej (FACPM, FACC), współautor, profesor medycyny i medycyny zapobiegawczej im. Sir Richarda Dolla oraz starszy doradca naukowy w Schmidt College of Medicine.

„Uważamy, że pracownicy ochrony zdrowia mogą rozważyć aktywne zaangażowanie pacjentów w dyskusję na temat ryzyka związanego z białkami C-reaktywnymi (UPF) i korzyści płynących ze zwiększenia spożycia nieprzetworzonej żywności” - dodał.

Autorzy zwracają również uwagę na znaczny wzrost zachorowań na raka jelita grubego w Stanach Zjednoczonych, szczególnie wśród młodszych dorosłych. Sugerują, że zwiększone spożycie białek UPF może być czynnikiem przyczyniającym się do tego zjawiska, wraz z jego potencjalną rolą w kilku innych chorobach przewodu pokarmowego.

Odwołując się do historii tytoniu, autorzy zauważają, że potrzeba było dziesięcioleci, aby gromadzące się dowody i wysiłki postępowych urzędników ds. zdrowia doprowadziły do wprowadzenia polityki zniechęcającej do palenia papierosów. Uważają, że podobna ścieżka rozwoju jest prawdopodobna w przypadku białek UPF, a rosnąca świadomość ostatecznie doprowadzi do podjęcia znaczących działań w zakresie zdrowia publicznego.

„Międzynarodowe firmy produkujące żywność ultraprzetworzoną mają ogromne wpływy, podobnie jak firmy tytoniowe w przeszłości, dlatego zmiany w polityce promujące żywność pełnowartościową i ograniczające spożycie UPF mogą zająć trochę czasu” – wskazał Hennekens. „Jednak działania rządu mające na celu ograniczenie szkodliwych dodatków, ulepszenie etykietowania żywności i promowanie zdrowszych opcji w programach i szkołach to ważne kroki w dobrym kierunku. Jednocześnie pracownicy służby zdrowia powinni być świadomi wyzwań, przed którymi stoi wiele osób w dostępie do niedrogich i zdrowszych opcji, co wymaga szerszej i skoordynowanej reakcji ze strony zdrowia publicznego” - zaznaczył.

Paweł Wernicki (PAP)

pmw/ bar/