Prowadzona pod kierunkiem dr Irminy Gadowskiej oraz dra Adama Sitarka inwentaryzacja trwała od stycznia 2022 roku i zakończyła się w kwietniu br. opisem prac i znalezisk w specjalnym raporcie.

Ogromne nagromadzenie fragmentów nagrobków, wykorzystanych w czasie okupacji hitlerowskiej do budowy drogi i mostu ulicy Cegielnianej na północnym przedmieściu Bełchatowa, odkryli robotnicy podczas remontu mostu w 2019 roku. Zgromadzili je w jednym miejscu i powiadomili konserwatora zabytków. O znalezisku dowiedziała się również Gmina Żydowska. Naukowców UŁ poinformowało o nim Towarzystwo Przyjaciół Bełchatowa i służby konserwatorskie.

"Było to łącznie 1125 fragmentów macew - większych - z inskrypcjami, a także ze złotymi i kolorowymi wypełnieniami liter oraz tzw. gruzu bez jakichkolwiek napisów i ornamentów. Pochodziły z założonego w XIX wieku cmentarza na południowych krańcach Bełchatowa. Fragmenty stanowiące wartość historyczną załadowane przez robotników na 38 palet przewieźliśmy do Łodzi, na cmentarz żydowski przy ul. Brackiej, gdzie były poddawane inwentaryzacji. Kilka macew udało się zrekonstruować" - wyjaśnił dr Sitarek.

Naukowcy nawiązali też kontakt z potomkami zidentyfikowanych w ten sposób Żydów, chowanych od XIX wieku na cmentarzu w Bełchatowie. Dzięki projektowi naukowców UŁ, rodziny po 80 latach od zagłady społeczności żydowskiej w Bełchatowie, odnalazły nagrobki swoich bliskich. W ten sposób historykom udało się też pozyskać cenne archiwalne zdjęcia żydowskich mieszkańców Bełchatowa.

W renowacji i dokumentacji fragmentów macew przy domu pogrzebowym na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Brackiej w Łodzi w ramach praktyk brali udział studenci dr Gadowskiej, historyka sztuki z Katedry Historii Malarstwa i Rzeźby Wydziału Filozoficzno-Historycznego UŁ. Prace były współfinansowane z grantu Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce.

Zwieńczeniem projektu "Inwentaryzacja macew dawnego cmentarza żydowskiego w Bełchatowie" będzie monografia obejmująca dzieje bełchatowskiego cmentarza i raport z inwentaryzacji odnalezionych macew z tej nekropolii. Planuje się też stworzenie z ocalonych fragmentów i zrekonstruowanych macew lapidarium w pobliżu kamienia-pomnika upamiętniającego bełchatowskich Żydów.

Inwentaryzacja w Bełchatowie to pierwszy projekt naukowy realizowany w tak kompleksowy sposób na terenie województwa łódzkiego. Dr Sitarek zapowiedział objęcie podobnymi działaniami pamiątek pożydowskich w innych miastach okolic Łodzi – m.in. w Kutnie, gdzie w prywatnym magazynie na inwentaryzacje czekają szczątki macew z tamtejszego cmentarza żydowskiego oraz w Widawie, Ozorkowie i Brzezinach. (PAP)

autor: Bartłomiej Pawlak

bap/ akub/