"Pod koniec kwietnia z naszym Instytutem skontaktowali się państwo Wioletta i Jerzy Rybiałek z Dolnego Śląska, informując o tajemniczym znalezisku, udokumentowanym zrobionymi przez nich zdjęciami. Poinformowali, że znaleziony przez nich osobnik jest prawdopodobnie ryjówką z cechami albinizmu. To nas zelektryzowało, gdyż takie okazy u ryjówkowatych zdarzają się niezwykle rzadko" – poinformował prof. Jan Wójcik, od kilkudziesięciu lat badający tę grupę zwierząt, redaktor monografii "Ewolucja ryjówek", wydanej w IBS PAN w 1998 r. - "Zorganizowaliśmy transport zamrożonego okazu do Białowieży, aby poddać go bardziej szczegółowym badaniom i określić gatunek znalezionego zwierzęcia".

Znalazcy unikatowego okazu nie mogli trafić lepiej, bo ryjówka znajduje się w logo instytutu a cała historia IBS PAN została zapoczątkowana przez badania nad tą wyjątkową grupą zwierząt.

To właśnie tam prof. August Dehnel, założyciel i pierwszy kierownik placówki, odkrył unikatowe zjawisko charakterystyczne dla ryjówek, nazwane od jego imienia zjawiskiem Dehnela. Polega ono na sezonowej zmienności rozmiarów ciała obserwowanym u małych, krótko żyjących i niehibernujących ssaków, charakteryzujących się wysokim tempem metabolizmu. To odwracalna, ale drastyczna zmiana morfologiczna, najlepiej zbadana u ryjówki aksamitnej Sorex araneus - przypomniano w materiale prasowym.

"Zjawisko Dehnela pociąga za sobą zmniejszenie ogólnych rozmiarów ciała, rozmiaru czaszki, ale także mózgu i innych narządów wewnętrznych, po którym następuje ich ponowny wzrost. Dla przykładu masa mózgu ryjówki zmniejsza się na zimę nawet o 30 proc. i ponownie wzrasta o 10–17 proc. podczas następnej wiosny i lata. Zmiana ta pociąga za sobą zmianę wysokości puszki mózgowej. To niezwykłe zjawisko" – wyjaśnia prof. Wójcik.

Odkrycie to zainspirowało wiele późniejszych badań nad zmiennością morfologiczną ssaków i zostało potwierdzone również u innych ryjówek oraz gatunków takich jak łasica czy kret. Zjawisko to pozwala na zmniejszenie wydatków energetycznych w okresie zimowym, co powinno przekładać się na wyższą przeżywalność.

Wstępne oględziny znalezionego okazu pozwoliły określić, że należy on do gatunku ryjówki aksamitnej i charakteryzuje się pełnym albinizmem okrywy włosowej. To pierwszy taki okaz stwierdzony w Polsce i najprawdopodobniej trzeci na świecie. W latach 1960-tych podobną ryjówkę znaleziono w Rosji, a w latach 1980-tych w Holandii, choć ten ostatni okaz nie był najprawdopodobniej w pełni biały.

"W latach 1960-tych w IBS PAN opisano kilka okazów różnych gatunków ryjówek z białymi przebarwieniami, ale w Naukowej Kolekcji Zoologicznej Instytutu, która jest jedną z największych kolekcji okazów ssaków na świecie, nie odnotowano dotychczas ryjówki charakteryzującej się pełnym albinizmem" – poinformował prof. Rafał Kowalczyk, kustosz kolekcji IBS PAN.

Ekspert przypomina, że albinizm, nazywany także bielactwem, to barwna forma związana z zaburzeniami w syntezie ciemnobrązowego barwnika – melaniny. Jest wadą genetyczną i wiąże się to z białym zabarwieniem okrywy włosowej, skóra i oczy są zazwyczaj różowe. Zdarza się niezwykle rzadko, dlatego wzbudza ogromną ciekawość i sensację. Białe ubarwienie zwraca uwagę nie tylko ludzi, ale też drapieżników, dlatego albinotyczne osobniki charakteryzują się zazwyczaj niższą przeżywalnością. Mogą mieć też problemy ze wzrokiem, co dla niektórych grup ssaków np. drapieżników jest dużym utrudnieniem w zdobywaniu pokarmu.

Na razie unikatowy okaz ponownie trafił do zamrażarki. "Zastanawiamy się, jak go zabezpieczyć i wyeksponować, bo warto poddać ten okaz kolejnym badaniom i udostępnić odwiedzającym kolekcję, w sposób, który pozwoli go zachować w jak najlepszym stanie" – dodaje prof. Kowalczyk.

Nauka w Polsce

zan/