Brązy z Beninu, obok brązów z Ife, zalicza się do najwspanialszych osiągnięć sztuki afrykańskiej. Przedmioty, liczone w tysiącach, zostały stworzone przez ludność Edo w Nigerii między XV a XIX wiekiem. Cechuje je nadzwyczajna precyzja wykonania – są niezwykle realistyczne, cienkie - ok. 2 mm grubości - i wykonywane były techniką traconego wosku (polega na wykonaniu woskowego prototypu).

Brązy z Beninu to przede wszystkim bardzo realistyczne głowy i płytki, które najprawdopodobniej służyły upamiętnieniu jakiegoś zdarzenia lub osoby. Powszechnie uważa się, że była to sztuka dworska. Według miejscowych podań sztukę odlewania brązów przyniósł do Beninu z Ife legendarny Igueghane w 1280 roku.

Powszechnie uważa się, że metal użyty do stworzenia rzeźb pochodził z małych mosiężnych pierścieni zwanych manillami, które były używane jako waluta w handlu europejskim w Afryce Zachodniej. Naukowcy zastrzegają jednak, że trudno to potwierdzić.

Aby lepiej poznać pochodzenie tego surowca, naukowcy z Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, USA i Niemiec przeprowadzili analizę chemiczną 67 manilli z okresu od XVI do XIX wieku, wydobytych z pięciu wraków statków atlantyckich i trzech stanowisk lądowych w Europie.

Odkryli silne podobieństwo między składem metalu brązów z Beninu a składem manilli, używanych w handlu portugalskim przed XVIII wiekiem, co sugeruje, że te manille były głównym źródłem metalu do wyrobu rzeźb. Co więcej, skład tych manilli jest podobny do rud z niemieckiej Nadrenii - co sugeruje, że Niemcy były głównym źródłem metalu do produkcji manilli sprzed XVIII w. Konsekwentne wykorzystywanie metali o określonym składzie sugeruje, że afrykańscy kowale byli wyjątkowo czuli na punkcie materiału.

Autorzy zauważają, że analiza innych niemieckich wyrobów metalowych z tego okresu może rzucić więcej światła na szczegóły wczesnego handlu atlantyckiego. Zauważają również, że portugalskie manille prawdopodobnie nie były jedynym źródłem metalu dla brązów z Beninu, dlatego jest więcej pytań, na które należy odpowiedzieć w toku dalszych badań nad tymi dziełami sztuki.

"Pochodzenie mosiądzu do produkcji brązów z Beninu od dawna było tajemnicą. W końcu potwierdziliśmy coś zupełnie nieoczekiwanego: mosiądz używany do tworzenia arcydzieł z Beninu nie pochodził z Wielkiej Brytanii lub Flandrii, jak do tej pory podejrzewano, ale był wydobywany w zachodnich Niemczech. Manille z Nadrenii były następnie wysłane na odległość ponad 6 300 kilometrów do Beninu" – powiedział pierwszy autor artykułu Tobias Skowronek z Technische Hochschule Georg Agricola w Bochum (Niemcy).

W grudniu 2022 r. Niemcy zwróciły Nigerii 20 z 1100 cennych brązów z dawnego królestwa Beninu. W większości pochodziły z brytyjskiej grabieży w 1897 r. i znajdowały się w zbiorach 20 niemieckich muzeów. Rok wcześniej Jesus College należące do Uniwersytetu Cambridge jako pierwsza instytucja na świecie oddała Nigerii cenny artefakt. W tym przypadku był to Okukor - statuetka koguta z Afryki Zachodniej, która wchodziła w skład kolekcji brązów z Beninu i była w posiadaniu uczelni od 1905 r. W ślad za Jesus College w Cambridge poszło muzeum Quai Branly w Paryżu, które również w 2021 r. oddało 29 artefaktów Republice Beninu.

Wyniki badań zostały opublikowane w czasopiśmie PLOS ONE (https://doi.org/10.1371/journal.pone.0283415). (PAP)

Autorka: Urszula Kaczorowska

uka/ zan/