Geofity, oczary i ciemierniki - wiosna w ogrodzie botanicznym

Wiosenne kwiaty i rośliny na żywo można zobaczyć w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego, którego otwarcie w nowym sezonie planowane jest na niedzielę (19 marca).

Czym pachnie wiosenny ogród? "Zapach wiosny to jedyny w swoim rodzaju i wyjątkowy aromat budzącej się do życia natury. Zapach ten zawdzięczamy żyjącym w grudkach ziemi bakteriom z rodzaju Streptomyces" - mówi Nauce w Polsce Dorota Szubierajska, kuratorka działu roślin ozdobnych, rosarium, użytkowych i leczniczych w Ogrodzie Botanicznym UW.

Jak tłumaczy, bakterie te - obumierając, wydzielają geosminę – naturalny związek chemiczny należący do cyklicznych alkoholi. "Wilgotna gleba po zimie, ogrzana ciepłymi promieniami słońca rozgrzewa się, dając bakteriom idealne warunki do wzrostu" - zaznacza Szubierajska. Jak zauważa, "w tym okresie zapach ten jest wyjątkowo intensywny, ponieważ naszym zmysłom nie przeszkadzają inne zapachy – trawy czy silnie pachnące kwiaty".

"Latem zapach ten stanie się praktycznie niewyczuwalny i obojętny dla nas" - dodaje.

Geofity - rośliny ziemnopączkowe - to jedna z form życiowych roślin. Obejmuje byliny posiadające pączki odnawiające, które niekorzystny dla wegetacji okres roku spędzają w organach podziemnych – bulwach, kłączach i cebulach.

Podczas spaceru w Ogrodzie Botanicznym UW spotkamy takie geofity, jak śnieżycę woronową, śnieżycę wiosenną, śnieżyczkę przebiśnieg, krokusy wiosenne, ranniki zimowe, przylaszczkę pospolitą. Dorota Szubierajska informuje, że geofity pojawiają się zaraz po stopnieniu śniegu, albo i jeszcze w trakcie. Swój cykl życiowy kończą w momencie pojawienia się liści w koronach drzew.

"Muszą zdążyć wykiełkować, zakwitnąć, dać się zapylić i wydać owoce, zanim na drzewach rozwiną się liście" - opowiada Szubierajska. I dodaje, że taki szybki start i rozwój możliwe są dzięki substancjom odżywczym zmagazynowanym w części podziemnej.

Osoby odwiedzające wiosenny Ogród Botaniczny UW, jeszcze zanim zobaczą - to mogą poczuć zapach niewielkiego krzewu, wawrzynka wilczełyko. Kwiaty rozwija on już w drugiej połowie lutego. Wydzielają one silny, odczuwalny z odległości kilkudziesięciu metrów zapach, przypominający zapach hiacyntów. "To rzadki, chroniony w Polsce krzew o pięknych różowych lub białych kwiatach. Rośnie w starych lasach liściastych, i - podobnie jak geofity - kwitnie przed rozwojem liści na drzewach. Warto się schylić i je powąchać - pachną obłędnie!" - zachęca Anna Albin z pracowni edukacji Ogrodu Botanicznego UW.

Już od początku lutego kwitną w ogrodzie oczary - niewielkie drzewa pochodzące z Ameryki Północnej i Azji. "Kwiaty oczarów są wyjątkowe. Składają się z kilku wąskich 'niteczek', które wyglądem przypominają krótkie kawałki wełny zawieszone na gałązce" - opisuje Szubierajska, kuratorka działu roślin ozdobnych, rosarium, użytkowych i leczniczych. Kolor płatków uzależniony jest od odmiany: występują żółte, pomarańczowe i czerwone. "Oprócz walorów estetycznych, kwiaty oczarów pięknie pachną" - podaje Szubierajska. I - co istotne - oczary potrafią wytrzymać nawet dziesięciostopniowe mrozy. "W słoneczne, ciepłe zimy, kiedy temperatura jest na sporym plusie, na kwiatach podziwiać możemy pierwsze pszczoły, które chętnie zbierają upragnione pożywienie" - dodaje.

Maleńkie, ale urocze zwiastuny wiosny to ranniki. Rozwijają drobne złociste kwiaty już w połowie stycznia. W Ogrodzie UW można zobaczyć je na rabatach w dziale systematyki.

W wielu miejscach w ogrodzie spotkać można też ciemierniki - jedne z najpiękniejszych bylin kwitnących na przedwiośniu i wczesną wiosną. "Mają niesamowite przystosowanie - podgrzewają nektar, dzięki czemu zapylacze tym chętniej odwiedzają ich kwiaty w te wciąż chłodne dni przedwiośnia" - opowiada Anna Albin. Zaznacza, że jeden z gatunków, ciemiernik czerwonawy, występuje naturalnie w Polsce, w Bieszczadach. "Jest objęty ścisłą ochroną gatunkową" - zaznacza ekspertka.

Z kolei na dziale roślin leczniczych można już obserwować powoli wschodzący pąk kwiatowy jednej z najciekawszych roślin, jakie można znaleźć w ogrodniczym świecie - mandragory lekarskiej, magicznej rośliny trującej pochodzącej z basenu Morza Śródziemnego. "Rośliny te są dobrze znane z tego, że mają bardzo charakterystyczny kształt. Korzeń mandragory przypomina sylwetkę człowieka" - opisuje Szubierajska. W Azji, w tym - w Himalajach, występują inne gatunki z rodzaju mandragora.

Dorota Szubierajska zauważa, że wraz z pierwszymi kwiatami pojawiającymi się w ogrodzie zaczyna się wiosenny oblot owadów. "Od kilku tygodni na rozwiniętych kwiatach można zaobserwować pierwsze wybudzone z zimowego snu trzmiele oraz pszczoły" - zauważa.

Pierwsze loty po zimie pszczoły wykonują, gdy temperatura powietrza osiągnie co najmniej 13 stopni Celsjusza. "Niestety, wiosna bywa zdradliwa i nawet, gdy podczas dnia jest ciepło, nocą zdarzają się przymrozki, które ochładzają kolejny dzień. Pierwsze loty są więc jeszcze bardzo nieregularne" - mówi Szubierajska. I dodaje, że pszczoły-zbieraczki najlepiej czują się, latając w temperaturze powyżej 20 stopni.

Podczas niedzielnego otwarcia (19 marca) Ogrodu Botanicznego UW oprócz spacerów dotyczących geofitów będzie można wziąć udział m.in. w spacerze z kuratorem szklarni, w warsztatach o wiosennej pielęgnacji róż oraz warsztatach dotyczących wysiewu nasion ziół i warzyw. Program dostępny jest na stronie Ogrodu Botanicznego UW.

Nauka w Polsce, Anna Mikołajczyk-Kłębek

amk/ zan/