Pełne wspaniałych budowli miasta starożytnych Majów w Ameryce Środkowej robią ogromne wrażenie na zwiedzających. Jak jednak wykazał przegląd prac dotyczących starożytnych osiedli, tamtejsza gleba jest w niebezpiecznym stopniu zanieczyszczona rtęcią – nie są to zanieczyszczenia współczesne, ale z czasów samych Majów.

W wielu miejscach związanych z kulturą Majów znaleziono naczynia wypełnione rtęcią i przedmioty pomalowane cynobrem, z czego autorzy wnioskują, że Majowie intensywnie używali rtęci i zawierających ją produktów w okresie klasycznym - między 250 a 1100 rokiem n.e. Miejscami poziom zanieczyszczenia jest tak wysoki, że nawet dzisiaj stanowi potencjalne zagrożenie dla zdrowia archeologów.

Główny autor, dr Duncan Cook, profesor geografii na Australijskim Uniwersytecie Katolickim, powiedział: „zanieczyszczenie środowiska rtęcią zwykle występuje we współczesnych obszarach miejskich i krajobrazach przemysłowych. Odkrycie rtęci zakopanej głęboko w glebach i osadach w starożytnych miastach Majów jest trudne do wyjaśnienia, dopóki nie zaczniemy rozważać archeologii regionu, która mówi nam, że Majowie używali rtęci przez wieki”.

Po raz pierwszy Cook i jego współpracownicy dokonali przeglądu wszystkich danych dotyczących stężenia rtęci w glebie i osadach na stanowiskach archeologicznych w starożytnym świecie Majów. Pokazują, że na stanowiskach z okresu klasycznego, dla których dostępne są pomiary – Chunchumil w dzisiejszym Meksyku, Marco Gonzales, Chan b'i i Actuncan w Belize, La Corona, Tikal, Petén Itzá, Piedras Negras i Cancuén w Gwatemali, Palmarejo w Hondurasie i w Cerén, mezoamerykańskich „Pompejach” w Salwadorze – zanieczyszczenie rtęcią jest wykrywalne wszędzie z wyjątkiem Chan b'i. Stężenia wahają się od 0,016 ppm w Actuncan do nadzwyczajnych 17,16 ppm w Tikal. Dla porównania, próg efektu toksycznego (TET) rtęci w osadach jest zdefiniowany jako 1 ppm.

Autorzy podkreślają, że zamknięte naczynia wypełnione „elementarną” (tj. płynną) rtęcią zostały znalezione na kilku stanowiskach archeologicznych Majów, na przykład Quiriqua w Gwatemali, El Paraiso w Hondurasie i dawnym wieloetnicznym megamieście Teotihucan w środkowym Meksyku. Gdzie indziej w regionie Majów archeolodzy znaleźli przedmioty pomalowane farbami zawierającymi rtęć, głównie w postaci mineralnego cynobru.

Autorzy wnioskują, że starożytni Majowie często używali do dekoracji farb i proszków zawierających cynober i rtęć. Ta rtęć mogła zostać wypłukana z tarasów, podłóg, ścian i ceramiki, a następnie przedostać się do gleby i wody.

„Dla Majów przedmioty mogły zawierać ch'ulel, czyli siłę duszy, która tkwiła we krwi. Czerwony barwnik cynobru był nieocenioną i świętą substancją, nie wiedzieli, że był również śmiertelnie niebezpieczny i nadal utrzymuje się w glebach i osadach wokół starożytnych siedlisk Majów” – powiedział współautor dr Nicholas Dunning, profesor Uniwersytetu Cincinnati.

Ponieważ rtęć występuje rzadko w wapieniu tworzącym podłoże w większej części regionu zasiedlanego przez Majów, autorzy spekulują, że rtęć elementarna i cynober znalezione na stanowiskach Majów mogły być pierwotnie wydobywane ze znanych złóż na północnych i południowych krańcach starożytnego świata Majów i importowane do miast przez kupców.

Tak duża ilość rtęci stanowiłaby zagrożenie dla zdrowia starożytnych Majów: skutki przewlekłego zatrucia rtęcią obejmują na przykład uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, nerek i wątroby, a także drżenie, upośledzenie wzroku i słuchu, paraliż i problemy ze zdrowiem psychicznym. Być może znaczące jest to, że jeden z ostatnich władców Majów Tikal, Ciemne Słońce (Dark Sun), który rządził około 810 r. n.e., jest przedstawiony na freskach jako patologicznie otyły. Otyłość jest znanym skutkiem zespołu metabolicznego, który może być spowodowany przewlekłym zatruciem rtęcią.

Zadaniem badaczy konieczne są dalsze badania, aby ustalić, czy narażenie na rtęć odegrało rolę w większych zmianach społeczno-kulturowych i trendach w świecie Majów, takich jak te pod koniec okresu klasycznego.

Drugi autor, dr Tim Beach, profesor University of Texas w Austin, powiedział: „dochodzimy do wniosku, że nawet starożytni Majowie, którzy w małym stopniu używali metali, spowodowali znaczny wzrost stężenia rtęci w swoim środowisku. Ten wynik jest kolejnym dowodem na to, że tak jak żyjemy dzisiaj w 'antropocenie', był też 'antropocen Majów' lub 'Majacen'. Wydaje się, że zanieczyszczenie metalami było skutkiem działalności człowieka na przestrzeni dziejów”.

Źródło: https://doi.org/10.3389/fenvs.2022.986119 (PAP)

Autor: Paweł Wernicki

pmw/ ekr/