"Szczególnie zależy nam na najmłodszych odbiorcach, dla których organizujemy otwarte dni i zwiedzania" - powiedziała PAP prof. Agnieszka Płażek z Uniwersytetu Rolniczego (UR) w Krakowie, przewodnicząca komitetu organizacyjnego obchodów 50-lecia Fitotronu. Zwróciła też uwagę, że Fitotron w Krakowie był pierwszym takim laboratorium w Polsce.

Fitotron to laboratorium, w którym są komory izolowane od warunków zewnętrznych. W komorach uczeni mogą dowolnie sterować temperaturą, wilgotnością powietrza, długością dnia; teoretycznie mogą też o każdej porze roku uprawiać rośliny - np. zimą symulować warunki klimatyczne panujące w lecie i na odwrót.

W krakowskim Fitotronie jest osiem komór, w których można hodować tysiące roślin uprawnych, badanych przez naukowców z Uniwersytetu Rolniczego i Polskiej Akademii Nauk. Fitotron jednak - jak zauważyła profesor - wymaga odnowienia. "Prowadzimy wiele badań, ale względy ekonomiczne bardzo nas ograniczają. Przede wszystkim rosną np. koszty prądu. Nie mamy też funduszy na utrzymanie aparatury sterującej temperaturą wewnątrz komór, wszystko wymaga modernizacji. Szczególnie remontu wymaga aparatura układu chłodzenia - na to potrzeba milionów" - powiedziała profesor.

W ciągu 50 lat dzięki pracom w Fitotronie powstało kilkaset rozpraw inżynierskich i magisterskich, 58 prac doktorskich i 30 habilitacyjnych, a 21 naukowców z obu instytucji uzyskało tytuł profesora. W latach 2009-2019 badacze z UR i PAN związani z Fitotronem opublikowali prawie 80 wspólnych prac, z czego zdecydowaną większość w czasopismach z tzw. listy filadelfijskiej.

Zgodnie z informacjami przesłanymi mediom przez UR, laboratorium Fitotron zostało zbudowane w latach 1966-1972 dzięki wysiłkom Wyższej Szkoły Rolniczej (przemianowanej następnie na Akademię Rolniczą i później Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie) oraz Polskiej Akademii Nauk, której ówczesny Zakład Fizjologii Roślin, a obecny Instytut Fizjologii Roślin, znalazł swoje miejsce właśnie w Fitotronie.

Inicjatorem powstania jedynego takiego w Polsce laboratorium był nieżyjący już prof. Adam Markowski - w latach 50. uzyskał on dotację w wysokości 25 tys. dolarów z Fundacji Rockefellera na realizację inwestycji. Dzięki dodatkowym środkom przekazanym przez władze PAN (3 mln zł i 100 tys. zł dewizowych) udało się sfinalizować powstanie i wyposażenie tego zaplecza badawczego.

Uczelnia oraz Ministerstwo Nauki i Oświaty - czytamy w informacji przesłanej dziennikarzom - nie były w stanie sfinansować z własnych środków tej inwestycji.

Powstałe laboratorium dawało możliwość wykonywania badań na roślinach w kontrolowanych warunkach termicznych, świetlnych i wilgotnościowych. Powierzchnia komór izolowanych od warunków zewnętrznych oraz szklarni, w których można było prowadzić uprawę tysięcy roślin, wyróżniała to miejsce od innych placówek naukowych. Tego typu instytucja w tamtych czasach istniała w Europie tylko w Wageningen w Holandii i w Kijowie - w ówczesnym ZSRR.

Pracownicy Akademii Rolniczej oraz Zakładu Fizjologii Roślin PAN stworzyli zespół naukowców, zgłębiających fizjologiczne i biochemiczne procesy plonowania roślin uprawnych. Badacze nawiązali też współpracę z naukowcami m.in. z Niemiec, Czechosłowacji, Węgier, Związku Radzieckiego, Szwecji, oraz z licznymi polskimi ośrodkami naukowymi.

W ramach obchodów w poniedziałek, w Instytucie Katalizy iFizyki Powierzchni PAN w Krakowie odbyła się uroczysta konferencja naukowa "Laboratorium Fitotron - niezbędne narzędzie badawcze w naukach rolniczych". Na wtorek zaś zaplanowano seminarium, na którym zaproszeni prelegenci z rożnych placówek naukowych wygłoszą wykłady dotyczące najnowszych badań z zakresu biologii, agronomii, genetyki i fizjologii roślin. W Fitotronie odbędą się warsztaty naukowe dla młodzieży ze szkół podstawowych i liceów.

PAP - Nauka w Polsce, Beata Kołodziej

bko/ mark/