European XFEL (X-ray free-electron laser) - rentgenowski laser na swobodnych elektronach to najpotężniejsze urządzenie badawcze tego typu budowane na świecie. Znajduje się na terenie ośrodka badawczego DESY w Hamburgu, a w jego powstanie i uruchomienie zaangażowanych jest 11 krajów europejskich, w tym Polska.

W czwartek w ośrodku European XFEL wyemitowano pierwszą wiązkę rentgenowskiego światła laserowego o długości fali 0,8 nanometra, około 500 razy krótszej niż światło widzialne. "To ostatni krok milowy w uruchomieniu tej unikatowej, wielkiej infrastruktury badawczej. Oficjalne uruchomienie urządzenia planowane jest już we wrześniu br." - przypomniał Marek Sieczkowski rzecznik prasowy Narodowego Centrum Badań Jądrowych, które jest zaangażowane w postanie lasera XFEL.

"To ważny moment, na który wspólnie z partnerami pracowaliśmy przez wiele lat. (...) To także wielki sukces współpracy naukowców z Europy i całego świata" - ocenił prof. Robert Feidenhans’l z European XFEL. "European XFEL został obudzony do życia. Pierwsza wyemitowana dziś wiązka światła laserowego rozpoczyna nową erę badań w Europie" - dodał Helmut Dosch z ośrodka badawczego DESY.

European XFEL przewyższa konwencjonalne lasery jasnością i krótkim czasem trwania impulsu oraz możliwością strojenia w szerokim zakresie długości fali. European XFEL będzie generował 27 tysięcy razy na sekundę ultrakrótkie impulsy światła laserowego o natężeniu miliardy razy przewyższającym intensywność wiązek emitowanych przez najlepsze konwencjonalne źródła promieniowania rentgenowskiego. Dzięki temu naukowcy będą mogli np. obrazować szczegółową strukturę wirusów, co ma pomóc w opracowaniu przyszłych lekarstw; wnikać w molekularne mechanizmy funkcjonowania komórek; rejestrować trójwymiarowe obrazy obiektów nanoświata; filmować przebieg reakcji chemicznych (np. proces formowania się lub zrywania wiązania chemicznego); a także zgłębiać procesy zachodzące we wnętrzu planet i gwiazd. Urządzenie umożliwi również modyfikacje istniejących materiałów, jak i opracowanie zupełnie nowych.

W podziemnych tunelach European XFEL o łącznej długości 5,8 kilometra zainstalowana jest specjalistyczna aparatura: część "akceleratorowa" - umożliwiająca przyspieszanie elektronów, oraz część "optyczna" – umożliwiająca uformowanie wiązek spójnego promieniowania rentgenowskiego oraz stanowiska do eksperymentów naukowych.

Współudziałowcem przedsięwzięcia jest Narodowe Centrum Badań Jądrowych (NCBJ), które koordynowało całość polskiego wkładu w budowę lasera. Jak przypomniał rzecznik NCBJ Marek Sieczkowski, w końcu marca (29.03) Polska - jako pierwszy z udziałowców - zrealizowała ostatnią ratę swoich zobowiązań gotówkowych w budowę XFELa, wynoszących łącznie 8,75 mln euro.

Wartość polskiego wkładu rzeczowego wyniesie 19 mln euro z czego wykonano już ponad 96 proc. Były to dostawy i usługi instytutów i firm z Krakowa i Wrocławia oraz NCBJ. Dostarczone komponenty podlegały ścisłym testom pod kątem ich parametrów użytkowych na terenie DESY. (PAP)

ekr/ zan/