W ramach szeroko zakrojonego, dwuletniego projektu badawczego archeolodzy postanowili sprawdzić, skąd pochodzą importowane fenickie naczynia, znajdowane na cmentarzyskach i osadach z początku epoki żelaza w dolinie rzeki Gwadalkiwir w południowo-zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego.

Kolebką Fenicjan jest wschodnia część basenu śródziemnomorskiego – głównie obszar dzisiejszego Libanu. Społeczność ta zasłynęła z bardzo zaawansowanej żeglugi, która przyczyniła się do powstania licznych kolonii wzdłuż wybrzeży całego Morza Śródziemnego. Naukowcy uważają Fenicjan za lud, który upowszechnił alfabet. Przede wszystkim byli jednak handlarzami, którym zawdzięczamy szerokie rozpropagowanie systemu monetarnego. Zapuszczali się również na krańce kontynentu – na Półwysep Iberyjski.

Naukowcy przyjrzeli się sprawie wieloaspektowo. Kierownikiem projektu jest co prawda archeolog – dr Michał Krueger z Instytutu Prahistorii (IP) UAM, ale w zespole znaleźli się też chemicy i specjaliści ds. metod fizykochemicznych.

"Analizy chemiczne należało jednak osadzić na solidnych podstawach chronologicznych, dlatego naszym drugim zadaniem była analiza radiowęglowa przepalonych kości ludzkich z cmentarzyska Setefilla z zamiarem uzyskania szczegółowych danych na temat chronologii na progu epoki żelaza" – wyjaśnia PAP dr Krueger. W ten sposób naukowcy nie tylko poznali skład chemiczny naczyń, które towarzyszyły zmarłym, ale poznali dokładny wiek zabytków.

Rezultaty prac okazały się dla archeologów zaskoczeniem. Przede wszystkim badania chemiczne naczyń, które uznawano dotąd za importy fenickie, okazały się lokalnymi naśladownictwami. Ten wniosek wsparty został szczegółową mikroskopową analizą wykonaną przez Martę Bartkowiak z IP UAM. „Zapewne oryginalne naczynia były towarem luksusowym, na które stać było naprawdę niewielu” – komentuje dr Krueger. Tylko niewielka część przebadanych zabytków prawdopodobnie trafiła do Iberii z Fenicji.

Innym problemem, który Polacy postanowili rozwiązać, jest uszczegółowienie chronologii stanowisk z południowej Iberii na przestrzeni I tysiąclecia p.n.e. – tak, by w odpowiednich ramach osadzić ustalenia płynące z badań chemicznych. W tym celu przebadano kilkadziesiąt próbek organicznych metodą C14.

„Analizy zleciliśmy laboratorium w Belfaście współdziałającym z nami w ramach współpracy akademickiej. Ceny usług krajowych są niestety wyższe” – dodaje dr Krueger.

Tutaj czekało badaczy kolejne zaskoczenie. Okazało się, że dotychczasową chronologię można zakwestionować. Próbki pobrane z kurhanów są w kilku przypadkach o 200 lat starsze niż dotychczas sądzono. Konsekwencje tego ustalenia są dla archeologów zajmujących się Hiszpanią daleko idące.

„Tradycyjnie uważano, że to pod wpływem Fenicjan wśród lokalnej społeczności pojawił się obrządek ciałopalny. Tyle, że morscy handlarze pojawili się w Iberii w końcu IX wieku p.n.e., a nasze badania wykazały, że zmarłych kremowano na Półwyspie Iberyjskim już na przełomie XI/X wieku p.n.e.” – dowodzi dr Krueger.

Badania chemiczne wykonano dwójnasób – zarówno w laboratorium Wydziału Chemii UAM pod kierunkiem prof. Przemysława Niedzielskiego, jak również w terenie – w magazynach hiszpańskich muzeów, z wykorzystaniem przenośnego spektrometru XRF. Ten zakupiono ze środków grantu NCN.

„Urządzenie z powodzeniem będzie służyć i służy przy innych projektach badawczych. Już teraz zostaliśmy zaproszeni do badań starożytnych lampek oliwnych z egipskiego stanowiska Berenike” – wyjaśnia dr Krueger. To nie jedyny nowy sprzęt, jaki trafił do IP w ramach projektu. Kupiono też mikroskop petrograficzny. „Położyliśmy tym samym podwaliny pod laboratorium archeometryczne, które pozwoli prowadzić specjalistyczne analizy ceramiki również w przyszłości” – przekonuje archeolog.

Badania zrealizowano w ramach projektu „Początki epoki żelaza w południowo-zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego: chronologia i kultura materialna”, dofinansowanego z programu Opus przez Narodowe Centrum Nauki. Było to pierwsze tego rodzaju polskie przedsięwzięcie badawcze podjęte na Półwyspie Iberyjskim.

PAP - Nauka w Polsce

szz/ agt/