Jednak dopiero badania rozpoczęte w 2003 roku w ramach nowego, międzynarodowego polsko-niemieckiego projektu kierowanego przez prof. Jacka Kabacińskiego z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Poznaniu i prof. Thomasa Terbergera z Uniwersytetu w Greiswaldzie dostarczyły danych, które zelektryzowały badaczy zajmujących się okresem mezolitu i neolitu na obszarze Europy. Miejsce zasiedlane było od 5100 do 3600 lat p.n.e. Pierwsze lokalnie wykonane wytwory ceramiczne – naczynia o ostro zakończonych dnach - pochodzą z warstw z ok. 4800 lat p.n.e. Pierwotnie osada położona była na wyspie, na jeziorze nieopodal Morza Bałtyckiego.

"W warstwach osadniczych znaleźliśmy również fragmenty około 70 naczyń ceramicznych, przypisywanych różnym neolitycznym – rolniczym kulturom archeologicznym m.in. kulturze pucharów lejkowatych czy lendzielskiej, ale także naczynia sprowadzane z Niziny Węgierskiej, z odległości ponad 1000 km (tzw. kultura Bodrogkersztur). Jednak najważniejszą rzeczą, jaką udało się nam ustalić, to fakt, że posiadająca te naczynia społeczność nie uprawiała roli i nie hodowała zwierząt” – opowiada prof. Kabaciński.

Dąbki są wyjątkowym stanowiskiem archeologicznym. W rejonie południowych pobrzeży Bałtyku nie jest znana inna osada mezolityczna z takim nagromadzeniem zabytków należących do rolników z centralnej i południowej Europy. Dlatego archeolodzy musieli podejść do analizy odkrytych zabytków z wielką ostrożnością.

"Naszym zdaniem mezolityczni łowcy-zbieracze, czyli ludność zasiedlająca te tereny 7-6 tysięcy lat temu, prowadziła szeroko zakrojoną wymianę z docierającymi na północ Europy rolnikami" – mówi prof. Kabaciński.

Badania na stanowisku archeologicznym w Dąbkach dają zatem wgląd w przemiany zachodzące w okresie końca gospodarki przyswajalnej i początków gospodarki wytwórczej. Dąbki, zdaniem archeologów, były miejscem, w którym zetknęły się społeczności o bardzo różnych tradycjach kulturowych i gospodarczych.

Ekspansja społeczności rolniczych widoczna jest w północnej części Niżu Północnoeuropejskiego od ok. połowy VI tysiąclecia p.n.e. Wtedy, od basenu paryskiego po Ukrainę, pojawiły się stabilne osady rolników.

"Ta kolonizacja jednak nie objęła Nizin północnoeuropejskich i rejonu Morza Bałtyckiego, gdzie nadal zamieszkiwały grupy praktykujące gospodarkę opartą na zbieractwie i łowiectwie. Dopiero w połowie IV tysiąclecia p.n.e. na tych obszarach pojawili się rolnicy, dlatego stanowisko w Dąbkach jest dla nas niezwykłą zagadką” – uważa archeolog.

Pierwsi rolnicy na dzisiejszych terenach Polski zasiedlali miejsca, gdzie natrafili na urodzaje gleby – w tym obszar Kujaw już od poł. VI tysiąclecie p.n.e. Zdaniem naukowców wiele z odkrytych w Dąbkach naczyń wyprodukowano właśnie tam.

Badacze podkreślają, że znalezione naczynia są znakomicie wykonane. „To ceramika cienkościenna wysokiej jakości. Co ciekawe, część z wyrobów pochodzi również z obszarów na zachód od Odry” – mówi dr Agnieszka Czekaj-Zastawny, archeolog zajmująca się w ramach projektu importami ceramicznymi.

„Dąbki to miejsce, gdzie niewątpliwie dokonywała się wymiana dóbr na szeroką skalę. Prawdopodobnie przybywały tam osoby z odległych stron, pokonując kilkusetkilometrowe dystanse. Albo był to wynik wypraw lokalnych społeczności. Trudno to jednoznacznie orzec” – mówi prof. Kabaciński. Natomiast naczynia pochodzące z terenu dzisiejszych Węgier to zapewne wynik pracy pośredników, gdyż trudno uwierzyć, że ówcześni zapuszczali się aż tak daleko.

Mieszkańcy Dąbek rewanżowali się rolnikom zapewne wyrobami rogowiarskimi, futrami, wytworami z kości czy bursztynu. Stylistyka pewnych zabytków ze stanowisk neolitycznych każe sądzić, że taka hipoteza jest właściwa.

Dotychczasowe wyniki badań międzynarodowego zespołu opublikowano w Journal of Field Archaeology vol. 38, 2013.

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

szz/ agt/