Cherenkov Telescope Array (CTA) – Obserwatorium Czerenkowa - to międzynarodowy projekt, który ma doprowadzić do zbudowania naziemnego obserwatorium do badań wysokoenergetycznego promieniowania gamma. Pozwoli ono na obserwację tzw. zjawisk nietermicznych zachodzących np. w pulsarach, pozostałościach po supernowych, a także w centrum Drogi Mlecznej. Dzięki jego działalności prowadzone będą również badania z dziedziny fizyki fundamentalnej m.in. nad ciemną materią, grawitacją kwantową i fizyką cząstek elementarnych.

W konsorcjum naukowym CTA znalazło się ponad 150 instytucji naukowych z 28 krajów świata. W projekt zaangażowanych jest blisko 1100 naukowców i inżynierów. 60 z nich to polscy astrofizycy, fizycy, elektronicy i informatycy, reprezentujący dziewięć rodzimych instytucji naukowych. Koordynatorem konsorcjum w Polsce jest prof. Michał Ostrowski z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Między 23 a 27 września około 200 naukowców z całego świata, biorących udział w projekcie spotka się w warszawskim Centrum Nauki Kopernik. „Spotkanie, organizowane przez Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN, będzie kluczowe dla podjęcia decyzji o lokalizacji obserwatoriów CTA” – informuje jeden z koordynatorów polskiej części projektu dr Kamil Złoczewski.

Jedno obserwatorium ma powstać na półkuli południowej, drugie na północnej Ziemi. Wśród proponowanych lokalizacji wymieniane są: Hiszpania, Meksyk, USA, Namibia, Argentyna i Chile. W każdej z planowanych lokalizacji powstanie sieć teleskopów Czerenkowa w trzech rozmiarach: „małe” teleskopy o średnicy zwierciadła 4 m; „średnie” - o średnicy 12 m i „duże” - o średnicy 24 m. Według planów obserwatorium będzie budowane między 2014 a 2020 rokiem.

„Szacunkowy koszt całego projektu, w tym budowa i eksploatacja teleskopów, to około 200 mln euro. Polscy naukowcy liczą na wkład finansowy na poziomie 10 proc. całości, co oznacza około 80 mln złotych. To sprawi, że CTA będzie jednym z trzech wiodących projektów naukowych w kraju” – czytamy w komunikacie przesłanym PAP przez przedstawicieli polskiej części projektu CTA.

Polska jest zaangażowana w projekt CTA w kilku obszarach. Najważniejszy dotyczy wkładu polskich astrofizyków wysokich energii, którym CTA umożliwi nie tylko dokonywanie znaczących odkryć astronomicznych, ale i może ważnych fundamentalnych pomiarów dla fizyki. „Rozwinie się także polska technologia. Nasi inżynierowie mają bowiem wiodący udział w konstrukcji i przygotowaniu oprogramowania dla teleskopu Czerenkowa o średnicy 4 metry” – informuje dr Złoczewski.

W ramach przygotowań do budowy obserwatoriów w Polsce prowadzone są również innowacyjne badania nad lustrami kompozytowymi oraz nowatorską kamerą cyfrową. Opracowywany jest także system zapisu, przetwarzania i udostępniania danych, których dostarczą teleskopy CTA.

Inicjatywę budowy CTA podjęto w 2007 roku, przy wiodącej roli polskich naukowców zaangażowanych w badania prowadzone z pomocą obserwatoriów H.E.S.S. i MAGIC. Projekt CTA znajduje się na Polskiej Mapie Drogowej Infrastruktury Badawczej sporządzonej przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Polska, Niemcy i Francja zgłosiły go do europejskiej mapy drogowej wielkich infrastruktur badawczych ESFRI, na której również został umieszczony.

PAP – Nauka w Polsce

ekr/ agt/