Fragmentarycznie zachowane źródła tekstowe dotyczące handlu epoki Średniego Państwa (2100-1800 lat p.n.e.) nie zastąpią, zdaniem dr Rzeuskiej, cennych informacji, które można uzyskać z bogatego w Egipcie materiału ceramicznego.

Badaczka przyjrzy się naczyniom ceramicznym, wykonanym ze specyficznej gliny marglowej C - to surowiec pozyskiwany wyłącznie z wychodni w rejonie oazy Fajum obok jednej ze stolic Egiptu, Iczi-Taui (współczesna miejscowość Liszt). Archeolodzy od lat natykają się w czasie prac wykopaliskowych w całym Egipcie na naczynia lub ich fragmenty wykonane właśnie z tego surowca. Dotychczas nikt nie podjął się ich dogłębnej syntezy.

W naczyniach wykonanych z gliny marglowej królewska administracja dystrybuowała na terenie całego Egiptu, a nawet sąsiednich krajów, wszelkie dobra, w tym zboże, tłuszcze, solone mięso, zapewne też i piwo.

"Na podstawie kilku stanowisk z Górnego Egiptu, gdzie znaleziono wiele naczyń i fragmentów z gliny marglowej C, spróbuję odpowiedzieć na ważne pytania związane z relacjami handlowymi między tym regionem a oazą Fajum, gdzie mieściła się rezydencja królewska w czasach Średniego Państwa" - wyjaśnia dr Rzeuska.

Szczególnie ważną rolę w projekcie archeolog odgrywa kompleksowo przebadana osada na wyspie nilowej w Asuanie - Elefantynie. W starożytności była to południowa granica państwa faraonów. Jednym z ważniejszych osiągnięć archeologów było odkrycie tutaj miasta z czasów Średniego Państwa i II Okresu Przejściowego (1800-1550 lat p.n.e.). Wśród lokalnych wyrobów ceramicznych dr Rzeuska wypatrzyła dzbany pochodzące właśnie z oazy Fajum. Co ważne dla naukowców, miasto na Elefantynie funkcjonowało nieprzerwanie przez cały okres Średniego Państwa, dlatego po raz pierwszy szczegółowo można przebadać zmieniające się w czasie typy naczyń. Na tej podstawie archeolog spróbuje odpowiedzieć na pytania związane z dystrybucją dóbr przez urzędników faraońskich.

"Ustalę, jakie formy naczyń są charakterystyczne dla poszczególnych faz funkcjonowania osady. Tak ściśle określone typy są doskonałymi markerami datowania precyzyjnego. Pozwalają zsynchronizować różne rejony Egiptu, Nubii i basenu Morza Śródziemnego, lub określić, czy konkretne stanowiska archeologiczne, niekiedy oddalone od siebie o setki, a nawet i tysiące kilometrów, funkcjonowały w tym samym czasie" - zapowiada badaczka.

Jednym z najbardziej intrygujących zagadnień dla archeologa jest określenie daty pojawienia się i zaniku ceramiki marglowej C w Górnym Egipcie. Dotychczas moment powstania pierwszych naczyń tego typu wiązano z powstaniem rezydencji królewskiej w Fajum i odkryciem źródeł tej gliny, które tam się znajdowały, co miało mieć miejsce na początku XII dynastii.

"Przyjęło się zatem automatycznie datować wszystkie naczynia tej grupy na okres po wybudowaniu nowej stolicy. Jednak kilka lat temu, podczas wykopalisk polsko-egipskiej misji Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW w Sakkarze pod kierownictwem prof. dr hab. Karola Myśliwca, udało mi się zidentyfikować naczynia wykonane z tego typu glin w kontekstach datowanych już na schyłek Starego Państwa" - mówi dr Rzeuska.

Zdaniem badaczki, pojawienie się naczyń marglowych w Górnym Egipcie wiązać należy nie tyle z przeniesieniem stolicy na północ, co z ponownym zjednoczeniem państwa przez XI dynastię z Teb i "udrożnieniem" dróg handlowych łączących cały kraj, dzięki czemu produkty warsztatów z Fajum pojawiły się też na południu, jeszcze przez założeniem stolicy.

"Będę starała się wytyczyć dokładną cezurę między I Okresem Przejściowym a początkiem Średniego Państwa. To bardzo ambitne, ale i ważne zadanie, gdyż wyniki tych prac są istotne dla wielu misji pracujących w Egipcie" - zapewnia dr Rzeuska.

Naczynia wykonywane ze specyficznego surowca są również bardzo cennym źródłem poznania handlu wewnętrznego, eksportu dóbr na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e., jak również dystrybucji żywności.

"Pozwala bowiem nie tylko prześledzić, jakie dobra, w jakich ilościach, były przywożone z magazynów rezydencji królewskiej, a następnie dystrybuowane dalej, na południe, ale pozwala ustalić również, jak jakościowo zmieniał się handel na przestrzeni Średniego Państwa" - dodaje naukowiec.

Ceramika tego okresu, w tym marglowa, jest dobrze opracowana dla obszaru Delty Nilu, ale na potrzeby projektu zabrakło badaczce stanowiska ze Środkowego Egiptu. To nadal pod wieloma względami terra incognita dla archeologów zajmujących się Egiptem.

"Dlatego też zintensyfikowałam bliską już współpracę z Seminarium Egiptologicznym w Berlinie, które od kilku prowadzi prace wykopaliskowe na terenie nekropoli w Asjut w Środkowym Egipcie" - mówi archeolog.

Środki przyznane badaczce w ramach Programu Kolumb umożliwią studia nad tematem w Freie Universitaet w Berlinie.

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

 agt/bsz