Wystawę otwiera sprawozdanie szefa Kedywu AK Józefa Rybickiego za okres od 1 września 1943 do 1 sierpnia 1944 roku. Znalazły się w nim szczegóły dotyczące organizacji i charakterystyki pracy, dywersji bojowej, a także rozliczenia finansowe np. za pogrzeby poległych żołnierzy.

W kolejnych gablotach można zobaczyć listy lokalizacji posterunków i domów zagrożonych rewizją, konspiracyjne instrukcje i odezwy, np. instrukcje użycia granatów ręcznych oraz rozkazy wykonania wyroków Cywilnego Sądu Specjalnego.

Na ekspozycji dostępnej w sali wystawowej Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego umieszczono także plany akcji dywersyjnych i sprawozdania z ich przebiegu (m.in. akcji wysadzenia pociągu koło Celestynowa 12 grudnia 1943 roku) oraz dokumenty przedstawiające informacje na temat personaliów członków oddziałów, jak również wnioski o awanse i odznaczenia, wykazy aresztowanych i powstańcze przepustki.

W czasie okupacji dokumenty te ukrywane były najpierw przez twórcę i pierwszego szefa Kedywu mjra Jerzego Lewińskiego ps. Saper, a po jego śmierci przez jego następcę Józefa Romana Rybickiego ps. Andrzej, który po klęsce Powstania Warszawskiego zdołał je wynieść ze stolicy. Dzięki staraniom wielu osób - m.in. łączniczki Józefa Rybickiego Wandy Zalutyńskiej - dokumenty te w 1945 roku zostały zamknięte w słojach i zakopane w Płochocinie pod Warszawą, szef Kedywu zaś trafił do PRL-owskiego więzienia, gdzie przebywał do 1954 roku.

Część uratowanych materiałów i własne relacje Józef Rybicki przekazał do Instytutu Historii PAN w 1962 roku, części pozostałych, na skutek trudności w zlokalizowaniu miejsca, a także niebezpieczeństwa aresztowania, przez długi czas nie można było odnaleźć. Poszukiwania zostały podjęte ponownie w 1989 i 1992 roku, już po śmierci "Andrzeja", przez jego córkę Hannę Rybicką. Wykopane dokumenty zostały poddane konserwacji.

"Decyzję o przekazaniu archiwum do zbioru Gabinetu Rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego Hanna Rybicka podjęła w roku 2005, obecnie proces ten dobiega końca. Na dzień dzisiejszy mamy ponad 1200 kart dokumentów, świadectw działalności szefostwa Kedywu, ale także planów i sprawozdań z przeprowadzanych akcji dywersyjnych i sabotażowych, wniosków awansowych i odznaczeniowych, skrupulatnych rozliczeń finansowych. Równolegle z przekazywaniem poszczególnych zespołów archiwalnych powstaje ich edycja naukowa. To niezwykle cenne dokumenty i cieszy nas możliwość udostępniania ich badaczom, studentom i pasjonatom wiedzy historycznej" - mówiła podczas otwarcia wystawy dyrektor BUW Ewa Kobierska-Maciuszko.

Kedyw, czyli Kierownictwo Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej, został utworzony 22 stycznia 1943 roku dla skoordynowania działalności sabotażowo-dywersyjnej i partyzanckiej. W jego struktury wszedł: Związek Odwetu, Wachlarz, Tajna Organizacja Wojskowa i grupy bojowe Szarych Szeregów. Na kierownictwo dywersji składały się: biuro studiów oraz referaty operacyjny, szkoleniowy, wywiadu, łączności, produkcji konspiracyjnej, sabotażu kolejowego, przemysłowego, telekomunikacyjnego, chemicznego i bakteriologicznego.

Ekspozycja będzie czynna do 10 kwietnia. AKN

PAP - Nauka w Polsce

akn/ hes/bsz