W grudniu członkowie Koalicji Otwartej Edukacji (KOED), zrzeszającej 38 instytucji i organizacji działających w obszarze nauki, kultury i edukacji, skierowali do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW) pismo, w którym zwrócili uwagę na nieobecność zagadnienia otwartego rozpowszechniania wiedzy naukowej.

"Tymczasem to właśnie kwestie komunikacji naukowej, w tym zwłaszcza otwartego dostępu do publikacji naukowych i danych badawczych, znajdują się wśród najważniejszych wyzwań, z jakimi mierzą się ustawodawcy państw o największym potencjale badawczym. Stany Zjednoczone, Wielka Brytania czy Szwajcaria to tylko nieliczne przykłady krajów, które już od lat wprowadzają rozwiązania wspierające otwartość w nauce" - czytamy w piśmie sygnowanym przez przewodniczącą prezydium rady KOED, Klaudię Grabowską, skierowanym do wicepremiera, ministra nauki i szkolnictwa wyższego, Jarosława Gowina.

"W aktualnym projekcie Konstytucji dla Nauki (inaczej Ustawy 2.0 - przyp. PAP) nie znalazły się przepisy dotyczące otwartego dostępu. Warto tutaj zaznaczyć, że projekt Konstytucji dla Nauki nie jest ostateczny - teraz ustawą zajmie się Komitet Stały Rady Ministrów, a następnie Rada Ministrów, Sejm i Senat" - poinformował PAP resort nauki.

W odpowiedzi przesłanej PAP ministerstwo zaznaczyło, że niezależnie od rozwiązań prawnych, które mają zostać przyjęte w ustawie o szkolnictwie wyższym i nauce, kluczową rolę odgrywać będą rozwiązania organizacyjne, infrastrukturalne i finansowe – np. możliwość utworzenia repozytorium krajowego dla publikacji w otwartym dostępie, możliwość uwzględnienia problematyki otwartego dostępu w konkursach Narodowego Centrum Nauki, gotowość do przyjmowania instytucjonalnych polityk otwartego dostępu przez jednostki naukowe i uczelnie.

"Z tego względu uznano, że nie jest bezwzględnie wymagane wprowadzenie przepisów nt. otwartego dostępu w Konstytucji dla Nauki, uwzględniając wciąż jeszcze stosunkowo niską gotowość środowiska naukowego do przyjmowania zobowiązań ustawowych w zakresie otwartego dostępu" - wyjaśnia MNiSW.

KOED wskazuje, że ustawa powinna uwzględniać w regulaminach dot. praw autorskich na uczelniach nie tylko aspekt komercjalizacji, ale również - otwartego dostępu. Organizacja wskazuje też na potrzebę stworzenia mechanizmów wspierających tworzenie repozytoriów instytucjonalnych. Naukowcy z kolei powinni otrzymywać "wyraźne i jednoznaczne zachęty do umieszczania swoich publikacji i danych badawczych w otwartym dostępie". KOED uważa też, że zasady ewaluacji jednostek naukowych powinny zachęcać do wspierania otwartości. "Zaniechanie zmian w zakresie szerszego udostępniania wyników badań będzie skazywać polską naukę na dalszą marginalizację" - alarmuje KOED.

Resort w piśmie przesłanym PAP zauważa, że do tej pory MNiSW działa w zakresie otwartego dostępu poprzez działania różnego typu, np. w programach ogłaszanych przez Narodowe Centrum Nauki opłata za publikacje w otwartych czasopismach jest kosztem kwalifikowalnym w grancie badawczym.

Resort przypomniał, że od końca 2015 r. prowadzi regularnie szkolenia dla pracowników jednostek naukowych i uczelni w zakresie otwartego dostępu.

MNiSW poinformowało również, że do dziś nie podjęto jeszcze decyzji na temat rozwiązań w zakresie koordynacji działań dotyczących otwartego dostępu na szczeblu krajowym. Wynika to z wielu czynników i uwarunkowań. Resort wskazuje m.in. na ograniczenia wynikające z praw autorskich lub problemy prawne, światowy system ewaluacji osiągnięć naukowych oparty na współczynniku wpływu, a nie na wskaźnikach związanych z otwartością w nauce, brak infrastruktury - np. repozytoriów itp.

"Trwają również analizy związane z możliwością wyboru optymalnego wariantu w zakresie otwartego repozytorium krajowego. Podsumowanie dotychczasowych prac, osiągnięć i napotkanych problemów związanych z wdrażaniem otwartego dostępu zostanie przedstawione w pierwszym kwartale 2018 r." - deklaruje resort nauki.

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

szz/ agt/