Prof. Piotr Trzonkowski z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego to laureat tegorocznej Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, zwanej „polskim Noblem”. Polak opracował metodę podawania komórek regulatorowych pacjentom, aby osłabić lub zahamować nieprawidłowe działanie układu odpornościowego. Jego sukcesy zachęciły zespoły naukowe na całym świecie do prób ich zastosowania w konkretnych chorobach. Wcześniej naukowcy odkryli i badali limfocyty TREG, ale nikt nie zdecydował się na ich zastosowanie w terapii człowieka.

„Nasz zespół scharakteryzował i wykorzystał pewne właściwości limfocytów TREG i zastosowaliśmy je jako pierwsi. Udało się nam stworzyć bardzo dobrą metodę pozyskiwania tych komórek z krwi, tak, aby nadawały się do produkcji leku. Po izolacji komórek jest bardzo mało, ale przezwyciężyliśmy ten problem utrzymując limfocyty TREG w hodowli w laboratorium i rozmnażając je. Obecnie produkujemy preparat zawierający setki milionów limfocytów TREG o doskonałej jakości” - powiedział PAP prof. Trzonkowski.

Jak wyjaśnił, każdy z nas ma w swoim organizmie limfocyty T regulatorowe, które przez lata akumulują się w organizmie. Istnieją wskazania, w których duża ilość komórek regulatorowych jest korzystna. To choroby z autoagresji, kiedy zbyt pobudzony układ odpornościowy niszczy własne tkanki. Dodatek komórek regulatorowych powoduje, że proces samounicestwienia organizmu się zatrzymuje.

„Wyższość limfocytów T regulatorowych nad lekami, jakie obecnie są stosowane w terapii, polega na ich +biologicznej inteligencji+. Są aktywne wtedy, kiedy immunosupresja jest niezbędna, a kiedy przestaje być potrzebna wyłączają się. Lek wędruje do tego miejsca, gdzie akurat dzieje się proces autoagresji, natomiast nie powoduje ogólnej immunosupresji, która w przypadku używania farmaceutyków może wywołać efekty uboczne takie jak zakażenia czy nowotwory” - tłumaczył rozmówca PAP.

Z powodu odpowiedzialności naukowej to sobie pierwszemu prof. Trzonkowski wstrzyknął dziesięć lat temu komórki regulatorowe. Mimo pozytywnych wyników badań na zwierzętach musiał przekonać się, że terapia będzie bezpieczna. Mimo sukcesów w leczeniu dorosłych po przeszczepie szpiku z ostrożnością, jak wspomina, podchodził również do badań z udziałem dzieci. Argumentem za podaniem leku dzieciom była nieuchronność zniszczeń, jakie powoduje w organizmie cukrzyca typu pierwszego.

„Na cukrzycę typu 1 nie ma lekarstwa. Jeżeli zostanie zdiagnozowana, na pewno zniszczy trzustkę i dziecko będzie musiało przyjmować insulinę. Dzieciom, u których zdiagnozowano tę chorobę, nie można nic innego zaproponować” - mówi immunolog, któremu we współpracy z prof. Małgorzatą Myśliwiec udało się przy pomocy terapii komórkowej pomóc wielu małym pacjentom.

Laureat Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, jako pierwszy na świecie zastosował sztucznie namnożone komórki regulatorowe w terapii człowieka. Obecnie grupie prof. Trzonkowskiego udaje się wytworzyć w laboratorium miliardy nowych limfocytów TREG z bardzo małej ilości tych komórek pobranych od pacjenta. W procesie namnażania limfocyty nie ulegają żadnym modyfikacjom, a preparat komórkowy charakteryzuje bardzo wysoka czystość, sięgająca niemal 100 proc. zawartych w nim komórek TREG. Podanie preparatu po przeszczepie szpiku zapobiega groźnej dla życia biorcy chorobie: przeszczep przeciw gospodarzowi. W przypadku cukrzycy dzieci poddane terapii potrzebują niższych dawek insuliny, a niektóre w ogóle nie muszą jej przyjmować długo po rozpoznaniu choroby. Pozwala to m.in. na opóźnienie rozwoju powikłań cukrzycy ze strony nerek czy wzroku.

Limfocyty TREG odpowiadają za tzw. tolerancję immunologiczną. To zjawisko ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia alergii czy też przeżycia przeszczepionych narządów. Badania wykazały również, że komórki TREG mogą być realną możliwością leczenia innych chorób autoimmunologicznych i zapobiegania ich rozwojowi. Obecnie limfocyty TREG są testowane przez zespół prof. Trzonkowskiego w stwardnieniu rozsianym.

Badania, które rozpoczęły się w różnych ośrodkach na świecie po ukazaniu się pierwszych prac prof. Trzonkowskiego, obejmują też między innymi leczenie nieswoistych zapaleń jelit, autoimmunologicznych zapaleń oka, reumatoidalnego zapalenia stawów, tocznia rumieniowatego i innych chorób tkanki łącznej (kolagenoz), astmy oskrzelowej, odrzucania przeszczepionych narządów, a nawet rzadkich chorób, takich jak dystrofie mięśniowe.

Badacz dowiódł jednocześnie, że osoby w podeszłym wieku słabo odpowiadają na szczepienia ze względu na akumulację limfocytów TREG. Odkrył też, iż w pewnych warunkach limfocyty TREG hamują zasadnicze elementy odporności przeciwnowotworowej. Badania innych zespołów stanowiące rozwinięcie tego wątku udowodniły, iż ma to ogromne znaczenie w rozsiewie choroby nowotworowej. Wprowadzony niedawno w onkologii nowy rodzaj immunoterapii „wyłączającej” limfocyty TREG w mechanizmie opisanym przez prof. Trzonkowskiego podnosi wyleczalność wielu nowotworów.

Prof. Piotr Trzonkowski wszystkie badania przeprowadził w Polsce. Naukowiec kieruje Zakładem Immunologii Klinicznej i Transplantologii GUMed. Jego metoda została opatentowana, a badania Polaków nad naturalną immunosupresją otworzyły naukowcom drzwi do prac zarówno akademickich, jak i komercyjnych.

Profesor ma na swoim koncie liczne krajowe i międzynarodowe nagrody, w tym Polskiego Towarzystwa Immunologii Doświadczalnej i Klinicznej, Transplantation Society, Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego „Pro Transplantationibus Fovendis”, a także Srebrny Krzyż Zasługi. Jest autorem 114 prac, które cytowano ponad 2 tys. razy.

PAP – Nauka w Polsce, Karolina Duszczyk

kol/ ekr/