"Badania architektury kościoła potwierdziły fakty, znane nam już z historii, mówiące o tym, jak przyjmował się w Dongoli tzw. monofizycki kierunek religijny. Jest to pogląd w teologii chrześcijańskiej, według którego w Chrystusie jest tylko jedna natura, zarazem boska i ludzka.

NA TROPIE REFORMATORA

Pogląd ten przyjęty został m.in. przez Kościół koptyjski w Egipcie i Etiopii" - informuje kierujący wykopaliskami dr Stefan Jakobielski z Zakładu Archeologii Śródziemnomorskiej PAN. Początkowo kościelne nawy dzieliły kolumny granitowe. Później wprowadzono tam cztery filary z piaskowca, podpierające kopułę wspartą na kamiennych łukach.

"Natrafiliśmy też na zwornik, centralny blok spinający łuk. Umieszczony na nim monogram czyta się +Merkuriusz król+" - mówi kierownik wykopalisk.

Merkuriusz był znanym z innych źródeł królem Nubii - jak się wydaje, odpowiedzialnym za ujednolicenie kierunku religijnego w obu częściach królestwa po jego zjednoczeniu.

Nobadia przyjęła monofizytyzm w 543 r., Makuria z Dongolą natomiast została ochrzczona w tzw. rycie bizantyjskim w połowie VI w. "Od czasów tego króla monofizytyzm stał się religią dominującą w całej Nubii" - wyjaśnia dr Jakobielski.

Umieszczenie zwornika z monogramem wskazuje wyraźnie na Merkuriusza jako fundatora przebudowy kościoła w tym klasztorze.

ZNACZĄCY SYMBOL

Przed 668 r. kościół założyła na skraju miasta grupa przybyłych z Asuanu koptyjskich mnichów. W tych czasach w Dongoli obowiązywał inny kierunek religijny. "Fakt wspomnianej przebudowy można zatem uważać za symboliczny akt uznania przez króla Dongoli monofizytyzmu jako obowiązującej religii" - tłumaczy dr Jakobielski.

Archeolodzy znają daty związane z panowaniem Merkuriusza (lata 697-711). "Znajdując na zworniku jego monogram, uzyskali oni, pośrednio, datę przebudowy kościoła i przykrycia jego części centralnej kopułą" - zwraca uwagę szef wykopalisk.

Jest to już drugi przykład na to, że kopuły stosowano w architekturze nubijskiej już od VII w. Wcześniej sądzono, że stosowano je dopiero od X w.

"Była to rewolucja w miejscowej architekturze. Jak widzimy więc, zyskiem kampanii jest nie tylko odkopana budowla, ale i jej implikacje historyczne" - podkreśla archeolog.

MONUMENTALNE WNĘTRZE

W ostatnim sezonie naukowcy konserwowali także wcześniej odsłonięte malowidła oraz mury w jednym z dwóch aneksów klasztornych, dostawionym prawdopodobnie w X w. Pierwotnie składał się on z trzech sklepionych pomieszczeń. W XII w. dobudowano doń - nie zachowane - piętro, kamienną bramę i przykryty kopułami pasaż wejściowy.

"To, co znaleźliśmy w dalszej części budynku, przeszło nasze oczekiwania" - mówi dr Jakobielski.

Okazało się, że także ta część była trzykrotnie przebudowana, a w końcu XI w. trzy z czterech nowo odkrytych pomieszczeń w aneksie mnisi przebudowali na jedną klatkę schodową. "Była monumentalna, z kamiennymi podłogami i kamiennymi stopniami. Z jednej strony schody dochodzą do naszego budynku, odkopywanego od zeszłego roku, dekorowanego malowidłami ściennymi" - opowiada archeolog.

Dalsze wykopaliska pokażą, czym te pomieszczenia były przed przebudową. Archeolodzy przypuszczają, że aneks mógł zawierać "żeńską" część tzw. xenonu, czyli przytułko-szpitala, często spotykanego przy klasztorach w Bizancjum. Jego "męską" część stanowił aneks o 40 pomieszczeniach - badany w Dongoli w latach 90.

WIELKI ARCHANIOŁ

Ustalono też, że jedno z odkrytych pomieszczeń jest kaplicą. Na posadzce znaleziono tam wiele lampek oliwnych i skorup naczyń używanych jako lampki. Zachowały się także resztki ołtarza.

Dekorację malarską kaplicy archeolodzy znali od poprzedniego sezonu badań. Jedynym nowym elementem było znalezienie fragmentów tynków z wielkiej, niemal trzymetrowej figury Archanioła Michała, namalowanej niegdyś nad ołtarzem. Zachowały się części jego skrzydeł i szaty. Niektóre fragmenty konserwatorowi udało się nawet przytwierdzić ponownie do ściany.

Obok przedstawienia archanioła, na ścianach w narożniku odkryto wiele tekstów w języku staronubijskim. "Są to prawdopodobnie teksty psalmów" - uważa dr Jakobielski.

PAP - Nauka w Polsce, Anna Zdolińska

24 marca 2005