W Łodzi zrodziła się nowoczesna koncepcja ekohydrologii, która wzbudziła zainteresowanie na całym świecie. Łódzcy naukowcy zmieniają bowiem spojrzenie na ochronę środowiska. \"Jesteśmy obecnie koordynatorami jednego z wiodących tematów Międzynarodowego Programu Hydrologicznego UNESCO\" - mówi prof. Maciej Zalewski z Uniwersytetu Łódzkiego, szef Katedry Ekologii Stosowanej na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska.

DZIĘKI EKOHYDROLOGII WODA MOŻE BYĆ LEPSZA

Ekohydrologia pozwala na praktyczne wykorzystywanie wiedzy o tym, jak można sterować procesami biologicznymi, by poprawiać jakość wody. Możliwe jest to zarówno dzięki regulowaniu hydrologii rzek i jezior, jak i wykorzystywaniu istniejącej struktury melioracyjnej (w Polsce struktura ta pokrywa aż 18 procent powierzchni kraju).

\"Procesy te można regulować - od skali molekularnej po skalę krajobrazu\" - mówi Zalewski. Są to na przykład procesy mikrobiologiczne (tzw. denitryfikacja), enzymatyczne, interakcje zachodzące w zespołach zwierząt wodnych (pod kątem wzmocnienia procesu filtracji wody), a także kształtowanie struktury roślinności lądowej, wodnej oraz roślinności występującej w strefach przybrzeżnych.

ŁÓDZKIE CENTRUM UNESCO

Z inicjatywy UNESCO została podpisana w Łodzi umowa między Naukowo-Badawczym Centrum Ekohydrologii i Polską Akademią Nauk. Jej celem jest przygotowanie infrastruktury dla UNESCO Center for Ecohydrology. Na czele jednostki stanął prof. Zalewski, pełniący od czterech lat funkcję dyrektora Międzynarodowego Centrum Ekologii PAN w Warszawie.

Umowa, podpisana przez prezesa PAN i rektora Uniwersytetu Łódzkiego, umożliwia nie tylko optymalne wykorzystanie potencjału obu instytucji, ale także pozwala na rozszerzenie zakresu badań, które przyspieszą praktyczne wdrażanie rozwiązań. \"Jest to szczególnie ważne w okresie, kiedy wdrażanie Ramowej Dyrektywy Wodnej Unii Europejskiej wymaga osiągnięcia +dobrego stanu ekologicznego ekosystemów wodnych+ w ciągu dziesięciu lat\" - mówi Zalewski.

Zastosowanie samych rozwiązań technicznych nie jest wystarczające dla osiągnięcia tego celu.

\"Bank Światowy ocenił koszty rozwiązań wdrażania RDW UE na ponad 20 mld euro. Zastosowanie metod ekohydrologicznych i ich zharmonizowanie z niezbędnymi rozwiązaniami technicznymi umożliwi poważną redukcję tych wydatków\" - mówi.

ŚWIATOWI PIONIERZY EKOHYDROLOGII Z ŁODZI

Dla prof. Zalewskiego i jego łódzkich współpracowników, działalność w UNESCO Center for Ecohydrology jest zwieńczeniem długoletnich prac badawczych w dziedzinie ekologii systemów rzecznych. Nie przez przypadek UNESCO wybrało na szefa centrum właśnie prof. Zalewskiego.

Od 1998 roku Zalewski kierował Naukowo-Badawczym Centrum Ekohydrologii UŁ. Jednocześnie, jako wieloletni współpracownik UNESCO, nadzorował realizację międzynarodowych programów badawczych pod patronatem tej organizacji - MAB (Man and Biosphere). Prace dotyczyły takich zagadnień, jak ekohydrologia oraz funkcjonowanie i kształtowanie stref, buforujących działalność człowieka w krajobrazie.

Publikacje dotyczące Ekohydrologii, powstałe pod kierownictwem prof. Zalewskiego, przy udziale polskich naukowców: Ecohydrology http://www.unep.or.jp/ietc/Publications/Freshwater/FMS5/index.asp

W Katedrze Ekologii Stosowanej UŁ (której kierownikiem jest Zalewski) ekohydrologia wzięła swój początek z badań realizowanych w dorzeczu Pilicy i Warty. Następnie rozwijano ekohydrologię w Międzynarodowym Centrum Ekologii PAN w Warszawie, wykorzystując m.in. modelowanie matematyczne, hydroakustykę i bioenergetykę ekologiczną.

Strona zawierająca informacje na temat projektu demonstracyjnego pod auspicjami UNESCO/UNEP w Polsce http://www.biol.uni.lodz.pl/demosite/pilica/

Takie doświadczenie pomogło Zalewskiemu kierować skutecznie programem \"Ecohydrology\" UNESCO - pierwszym, w ramach którego zaproponowano integrację wiedzy na temat funkcjonowania rzek oraz zbiornika lub jeziora, z danymi charakteryzującymi całą zlewnię i zachodzącymi w niej procesami biogeochemicznymi.

Jak mówi Zalewski, woda w przyrodzie jest wynikiem biogeochemicznej ewolucji. \"Dlatego nie można organizować gospodarki wodnej stosując mechanistyczną wizję świata, takie działanie jest z góry skazane na niepowodzenie\" - zaznacza.

Program \"Ecohydrology\" zainicjowano w przeświadczeniu, że konieczne staje się opracowanie nowych metod gospodarowania światowymi zasobami wodnymi, ponieważ to one limitują rozwój gospodarczy wielu krajów.

NADCHODZI CZAS SKUTECZNIEJSZYCH METOD

Ekosystemami wodnymi na świecie zarządza się w sposób niewłaściwy, stosując nieodpowiednie metody ich ochrony. Nie uwzględnia się presji człowieka i ciągłego zapotrzebowania na wodę, a co najważniejsze - nie wykorzystuje się potencjału ekosystemów do regeneracji oraz do absorbowania przez nie zanieczyszczeń.

Jak tłumaczą łódzcy naukowcy, punkt wyjścia do podjęcia działań rekultywacyjnych stanowi w ekohydrologii redukcja zanieczyszczeń wody (zarówno punktowych, jak transportowanych do zbiorników przez rzeki). Kolejny etap stanowi zmiana sposobu zagospodarowania zlewni. Trzeba przede wszystkim powstrzymać procesy degradacji roślinności, ze szczególnym uwzględnieniem strefy przybrzeżnej.

Struktura szaty roślinnej ma wpływ na procesy retencji wody, blokowanie pestycydów, metali ciężkich i pierwiastków biogennych, takich jak fosfor czy azot. \"Pierwiastki te powodują przeżyźnienie wód i występowanie toksycznych zakwitów\" - wyjaśniają naukowcy działający w ramach Naukowo-Badawczego Centrum Ekohydrologii.

\"Mamy już duże doświadczenie w dziedzinie enzymatycznych sprzężeń zwrotnych. Zmniejszają one albo zwiększają ilość dostępnego fosforu w zbiornikach zaporowych jezior\" - mówi Zalewski. Decyduje to o pojawieniu się lub braku toksycznych zakwitów sinicowych w ekosystemach wodnych. \"Ustaliliśmy już, że dzięki procesom enzymatycznym i zmianom hydrodynamiki zbiornika można walczyć z sinicami\" - dodaje.

Jak dotąd, udało się także wykazać, że można regulować procesy biologiczne procesami hydrologicznymi w skali zbiornika. - \"Coraz powszechniej wykorzystuje się strukturę biologiczną, na przykład stref przybrzeżnych, do kontroli jakości wody\" - tłumaczy profesor.

EKSPANSJA POLSKIEJ WIEDZY NA CAŁY ŚWIAT

Nowe metody ochrony środowiska, opracowane przez Polaków, będą wdrażane w ramach działalności Międzynarodowego Centrum Ekohydrologii.

\"My zarysowaliśmy ramy dla nowej teorii naukowej. Jak się okazuje, wzbudza ona na świecie duże zainteresowanie\" - mówi profesor i wyjaśnia, że tego typu badania są obecnie intensywnie rozwijane w USA, Niemczech, Francji, Holandii, Wielkiej Brytanii i Ukrainie. \"O utworzeniu podobnych centrów pod patronatem UNESCO myślą już naukowcy z Argentyny, Indonezji i Portugalii\" - dodaje Zalewski.

Manual: Integrated Watershed Management, Ecohydrology & Phytotechnology http://www.unep.or.jp/ietc/publications/freshwater/watershed_manual/index.asp

PAP - Nauka w Polsce, Joanna Poros

31 sierpnia 2004