Stypendia Fundacji Tygodnika POLITYKA o wysokości 15 tys. zł otrzymało w tym roku kolejnych pięcioro młodych zdolnych naukowców - poinformowała w niedzielę PAP Dominika Nowak-Kajtowska z Zarządu Fundacji Tygodnika POLITYKA.

W dziedzinie nauk humanistycznych laureatem został dr Piotr Olechowski z Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Jako historyk zajmuje się badaniem losów Polaków w ZSRR, od lat 20. - po koniec XX w. Interesuje go nie tylko polityka represji NKWD, ale też codzienne życie ludzi w warunkach opresji. Sięga do akt śledczych, relacji rodzinnych i lokalnej pamięci, by „uczłowieczyć” znane statystyki martyrologii i przywrócić głos zwykłym ofiarom. Skupia się na trzech kluczowych momentach – Wielkim Terrorze 1937–38 oraz na okupacjach radzieckich (pierwszej w latach 1939–41 i drugiej po 1944 r.). Doktorat obronił z wyróżnieniem, oparta na nim książka „Agonia Polaków we Lwowie 1944–1959” otrzymała zaś m.in. Nagrodę Przeglądu Wschodniego. We wrześniu 2025 r. ukazała się jego książka habilitacyjna „Skazani za polskość”. Dr Olechowski jest laureatem stypendium Ministra Nauki dla wybitnych młodych naukowców (2025–2028), autor czterech monografii oraz ponad stu tekstów naukowych i popularnonaukowych. Wyniki jego prac pozwalają zrozumieć dzisiejsze wydarzenia za wschodnią granicą – pokazując, jak mechanizmy opresji i codzienne reakcje ludzi bywają zaskakująco trwałe w historii.

W dziedzinie nauk społecznych nagrodzono dr hab. Mariolę Paruzel-Czachurę, prof. UŚ, z Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego oraz Perelman School of Medicine University of Pennsylvania. laureatka jest psycholożką moralności. Bada m.in. to, jak ludzie rozpoznają dobro i zło oraz dlaczego czasami postępują wbrew własnym zasadom. Największy rozgłos przyniosły jej prace nad wpływem na moralność alkoholu – wykazały one np., że jeden drink nie zmienia ocen, ale zwiększa gotowość do złych czynów, choćby skrzywdzenia innych. Badaczka analizuje również uleganie wpływom niemoralnej grupy. Celem jest tu sprawdzenie, jak silnie i w jakich okolicznościach jednomyślna większość przesuwa indywidualny „kompas” etyczny. Według niej rozszyfrowanie psychologii niemoralności to szansa na stworzenie narzędzi zapobiegania przemocy, oszustwom i zdradom. Plany badawcze naukowczyni na kolejne kilka lat to zagadnienia takie, jak czy po alkoholu ludzie częściej oszukują (np. w grze w karty) i w jaki sposób zmieniają się emocje moralne (wina, wstyd, wstręt) po przekroczeniu norm. Zmierza również testować mechanizmy presji grupowej w odmiennych kulturach, m.in. afrykańskim plemieniu zbieracko-łowieckim Hadza. Oba projekty są finansowane przez NCN. Prof. Paruzel-Czachura publikuje w prestiżowych czasopismach naukowych, m.in. „Psychological Inquiry” i „Nature Human Behaviour”. Na stronie internetowej MojaMoralnosc.pl popularyzuje wyniki badań i udostępnia interaktywny test kompasu etycznego.

Wśród osób zajmujących się naukami o życiu doceniono dra hab. n. med. Tomasza Gąsiora, prof. AWSB, z Collegium Medicum – Wydziału Medycznego, Akademii WSB. Jest on kardiologiem. Doktorat obronił w 2020 r. na Śląskim Uniwersytecie Medycznym w Katowicach, badając mechanizmy związane z chorobami sercowo-naczyniowymi i metabolicznymi. Jego dorobek naukowy przekracza 350 punktów Impact Factor, a wskaźnik Hirscha wynosi 11. Prowadził badania w najlepszych ośrodkach w USA i Europie, m.in. na Vanderbilt Universit, University of Cambridge i Universität Zürich. Kierował i koordynował projektami o łącznej wartości ponad 13 mln zł. Do jego kluczowych osiągnięć należy wykazanie, że inhibitory SGLT2 mogą wpływać na zmniejszenie ryzyka hospitalizacji z powodu niewydolności serca po zawale. A także badania nad infekcyjnym zapaleniem wsierdzia po zabiegach TAVI, które wpłynęły na wytyczne Amerykańskiego, Europejskiego oraz Japońskiego Towarzystwa Kardiologicznego i zostały opublikowane w najbardziej prestiżowych czasopismach naukowych (m.in. „The New England Journal of Medicine” i „Circulation”). Równolegle prowadził prace nad terapią wewnątrzkomórkową kontrolującą stan zapalny, których efektem było zidentyfikowanie peptydu o potencjale terapeutycznym i jego niedawna komercjalizacja. Obecnie, wraz z zespołem z Uniwersytetu Cambridge, kontynuuje badania nad wyzwaniami systemowymi w obszarze badań klinicznych i metodami ich optymalizacji.

W dziedzinie nauk ścisłych doceniono dr inż. Aleksandrę Wdowczyk z Wydziału Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Jej prace dotyczą głównie badań nad opracowaniem efektywnych, tanich i przyjaznych środowisku technologii oczyszczania odcieków ze składowisk odpadów komunalnych. Proponowane przez nią rozwiązania opierają się na prostych konstrukcjach i niskich kosztach eksploatacji, co zwiększa szansę na ich wdrożenie zarówno w obiektach o ograniczonej infrastrukturze, jak i w krajach o niższych dochodach. Jej wysiłki mogą doprowadzić do stworzenia metody, którą będzie można stosować na całym świecie, gdyż nie będzie wymagała skomplikowanej infrastruktury. Ma to ogromne znaczenie dla ochrony środowiska i zdrowia publicznego, tym bardziej że być może uda się ją zaimplementować do oczyszczania ścieków z wielu różnych branż przemysłu. Dr inż. Wdowczyk odbyła staże naukowe na Universidade de Lisboa, Politechnice Wrocławskiej i Česká zemědělská univerzita v Praze. Jej bieżące badania wspierane są grantami z NCN, ACB i NCBR. Za swoją działalność naukową została nagrodzona stypendium START przez FNP.

Wśród przedstawicieli nauk technicznych nagrodę zdobył dr inż. Marek Wodziński z Wydziału Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Inżynierii Biomedycznej Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie. Badacz ten prowadzi prace ukierunkowane na rozwój algorytmów sztucznej inteligencji w obrazowaniu medycznym. Opracowane przez niego metody znalazły zastosowanie m.in. w poważnych operacjach rekonstrukcji czaszki i diagnostyce oraz usuwaniu nowotworów. Prowadzi też pracę dydaktyczną oraz uczestniczy w kilku projektach badawczych. Jeden z nich – DeepImplant finansowany w ramach programu LIDER przez NCBR – jest ukierunkowany na wdrożenie do przemysłu strategii szybkiego projektowania implantów czaszkowych, aby skrócić czas oczekiwania pacjentów na operację. Osiągnięcie wspomnianego celu jest możliwe dzięki szybkiemu i sprawnemu modelowaniu spersonalizowanych implantów – co zapewniają opracowane przez badacza algorytmy. Dr inż. Wodziński jest laureatem stypendium FNP START, przez trzy lata otrzymywał stypendium Ministra Nauki dla wybitnych młodych naukowców. Brał też udział w różnych międzynarodowych konkursach mających na celu opracowanie algorytmów sztucznej inteligencji do zastosowania w medycynie (np. w chorobach nowotworowych), sześciokrotnie je wygrywając, a kilkakrotnie będąc na II lub III miejscu.

To już 25 edycja nagród, które w 2011 roku zyskały nazwę Nagród Naukowych POLITYKI.

Kandydatów oceniają dwie kapituły. Kapituła I etapu (tzw. Profesorska), w skład której wchodzą wybitni naukowcy i znawcy poszczególnych dyscyplin nauki, pomaga wyłonić piętnastu finalistów. Spośród nich pięciu laureatów wskazuje Kapituła II etapu (tzw. Obywatelska). Skupia ona osoby znane z aktywności publicznej oraz interesujących, szerokich poglądów na rzeczywistość społeczną, które mają wskazać tych, których badania uznają za szczególnie obiecujące - nie tylko w sensie ich praktycznej przydatności, ale generalnie dla postępu cywilizacyjnego i intelektualnego. Nagrody przyznawane są w pięciu kategoriach: nauki humanistyczne, społeczne, ścisłe, techniczne i nauki o życiu. Kategorie pojmowane są możliwie szeroko, a zgłoszenia z roku na rok są coraz bardziej interdyscyplinarne - poinformował tygodnik Polityka w informacji prasowej.

Nazwiska piętnaściorga finalistów tegorocznej edycji ogłoszono we wrześniu. Spośród nich piątkę laureatów wskazała Kapituła Obywatelska. Pozostała dziesiątka finalistów otrzymała nagrody finałowe po 5 tys. zł.

Przyznano też dziesięć nagród finałowych, które otrzymali: dr Paweł Bukowski z Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN; dr Łukasz Fiedeń z Wydziału Geografii i Geologii UJ; dr inż. Monika Janik z Wydziału Elektroniki i Technik Informacyjnych PW; dr hab. n. med. i n. o zdr. Paulina Krawiec z Wydziału Lekarskiego UM w Lublinie; dr Agnieszka Razim z Instytutu Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. Ludwika Hirszfelda PAN we Wrocławiu; dr Krzysztof Sękowski z Wydziału Filozofii UW; dr Emil Sowiński z Wydziału Filologicznego UŁ; dr inż. Monika Topa-Skwarczyńska z Wydziału Inżynierii i Technologii Chemicznej PKr; dr inż. Szymon Jakub Zelewski z Wydziału Podstawowych Problemów Techniki PWr; dr hab. inż., prof. P. Wr. Andrzej M. Żak z Wydziału Chemicznego PWr.

Grono naukowców wyróżnionych w ramach Nagród Naukowych POLITYKI liczy już teraz 407 osoby, które odebrały nagrody o łącznej wartości blisko 7 milionów 300 tys. złotych.

Więcej o laureatach i finalistach na stronie polityka.pl/stypendia (PAP)

zan/