Naturalne komórki cytotoksyczne (zwane w skrócie NK, ang. natural killer – naturalni zabójcy) są elementem układu odpornościowego odpowiedzialnym głównie za niszczenie komórek zakażonych wirusami oraz komórek nowotworowych. W ostatnich latach trwają intensywne prace nad ich wykorzystaniem w immunoterapii.

Jednym z najbardziej obiecujących podejść jest tworzenie tzw. CAR-NK — komórek wyposażonych w tzw. chimeryczne receptory antygenowe (CAR), które rozpoznają i niszczą konkretne typy komórek rakowych. W przeciwieństwie do stosowanych już terapii CAR-T, wykorzystujących limfocyty T pacjenta, komórki NK mogą potencjalnie pochodzić od różnych dawców i być przechowywane w bankach komórek, gotowe do podania wielu chorym.

To ogromna zaleta, ale problemem pozostaje ich szybkie odrzucanie przez układ odpornościowy biorcy i związany z tym ograniczony czas przeżycia po podaniu. Aby temu zaradzić, zespół badaczy z MIT opracował metodę, która pozwala wprowadzić do komórek NK kilka kluczowych zmian genetycznych jednocześnie. Po pierwsze, wbudowano sekwencje wyciszające geny odpowiedzialne za produkcję cząsteczek HLA klasy I, zdecydowanie rozpoznawanej przez układ odpornościowy jako obca. Po drugie, do genomu komórek dodano gen CAR, skierowany przeciwko chłoniakowi oraz geny, które dodatkowo chronią zmodyfikowane komórki przed atakiem układu odpornościowego gospodarza i wzmacniają ich działanie przeciwnowotworowe.

W testach na myszach z ludzkimi elementami układu odpornościowego zmodyfikowane komórki CAR-NK wykazywały się znacznie lepszą skutecznością, niż komórki kontrolne. Przetrwały w organizmach zwierząt co najmniej trzy tygodnie, podczas gdy zwykłe komórki NK ginęły w ciągu dwóch. Jednocześnie niemal całkowicie eliminowały komórki chłoniaka, co przełożyło się na wyraźne zahamowanie wzrostu guzów.

Tymczasem w grupie kontrolnej choroba rozprzestrzeniała się właściwie bez oporu.

Dodatkowym atutem nowej metody było ograniczenie ryzyka wystąpienia zespołu uwalniania cytokin - powikłania często obserwowanego przy terapii CAR-T, mogącego prowadzić do ciężkich reakcji zapalnych.

„Mówimy o jednoetapowej inżynierii komórek CAR-NK, które potrafią unikać odrzucenia i skuteczniej zabijać komórki nowotworowe, a przy tym są bezpieczniejsze” – podkreśla prof. Jianzhu Chen, autor metody opisanej na łamach magazynu „Nature Communications” (https://www.nature.com/articles/s41467-025-63863-8).

Zdaniem autorów badania, naukowców z MIT i Harvard Medical School, nowe podejście można z łatwością zaadaptować do terapii różnych typów nowotworów, w tym guzów litych. Dzięki temu w przyszłości możliwe byłoby stworzenie w dużej mierze uniwersalnych terapii komórkowych dostępnych z banku dawców, które można by podawać pacjentom natychmiast po diagnozie.

Naukowcy planują obecnie badania kliniczne oraz sprawdzenie potencjału tej technologii w leczeniu chorób autoimmunologicznych, takich jak toczeń.

Marek Matacz

mat/ zan/