O badaniach IDEAS NCBR poinformował w przesłanym PAP komunikacie przy okazji obchodzonego 2 kwietnia Światowego Dnia Świadomości Autyzmu.

Osoby otwarcie identyfikujące się jako neuroróżnorodne (a więc np. ze spektrum autyzmu, ADHD, dysleksją) prowadzą blogi, podcasty, fanpejdże w mediach społecznościowych, występują w nagraniach wideo czy programach telewizyjnych. Również psychiatrzy dysponują zbiorami tekstów czy nagrań osób ze zdiagnozowanym autyzmem czy ADHD. Wypowiedzi te (również transkrypcje) składają się na ogromny zbiór tekstów, które badacze mogą analizować, aby lepiej poznać sposób widzenia świata, potrzeby i wyzwania osób nieneurotypowych.

Zamiast badać te teksty tradycyjnymi metodami (np. wczytywać się w nie, ręcznie porównywać, wyszukiwać w nich charakterystyczne elementy), naukowcy z IDEAS NCBR postanowili wykorzystać do tego sztuczną inteligencję. Algorytmy NLP (analiza języka naturalnego) pozwalają na automatyczną identyfikację specyficznych tematów, słów kluczowych, fraz, struktur semantycznych, które są częste lub istotne dla osób w spektrum autyzmu. Dzięki temu być może uda się zwrócić uwagę na subtelne wzorce, które mogą umknąć klasycznej analizie.

Może więc uda się wykorzystać AI, by znaleźć w wypowiedziach pewne zależności, które pozwolą lepiej zrozumieć indywidualne doświadczenia osób neuroróżnorodnych. A dzięki temu można będzie te doświadczenia lepiej mierzyć, analizować i potencjalnie wykorzystywać np. w psychoedukacji.

Naukowcy z IDEAS NCBR w swoich badaniach chcą połączyć dwa podejścia badawcze: fenomenologię i psychiatrię obliczeniową. "Fenomenologia w kontekście zdrowia psychicznego skupia się na tym, by jak najwierniej odzwierciedlić wewnętrzne przeżycia osoby z autyzmem, nie oceniając jej, lecz próbując ją zrozumieć i opisać. To jak reżyserowanie filmu, w którym staramy się ukazać widzowi świat oczami głównego bohatera. Z kolei psychiatria obliczeniowa przypomina asystenta reżysera, który używa najnowszych technologii, by analizować i przetwarzać ogromne ilości informacji na temat zachowań, myśli i emocji ludzi” - czytamy w komunikacie.

Badacze chcą wziąć na warsztat przede wszystkim pierwszoosobowe narracje osób ze spektrum autyzmu. "To jak próba zrozumienia i uchwycenia istoty skomplikowanego filmu, gdzie każdy kadr, słowo czy gest mają znaczenie, a następnie używania tej wiedzy, by stworzyć rozwiązania, które mogą pomóc ludziom lepiej zrozumieć samych siebie i świat wokół nich" - porównują.

Zrozumienie, jak osoby ze spektrum autyzmu doświadczają świata, otwiera także drzwi do skuteczniejszych metod badań przesiewowych – wcześniejsze rozpoczęcie odpowiedniej terapii często wiąże się z lepszymi wynikami edukacyjnymi, społecznymi i zawodowymi.

Kolejną sprawą jest to, że badania takie mogą się także przyczynić do wzrostu świadomości społecznej na temat spektrum autyzmu i związanych z nim wyzwań. To z kolei potencjalnie prowadzi do większej akceptacji i integracji osób z autyzmem w społeczeństwie, jak również do lepszego dostosowania instytucji publicznych, szkół i miejsc pracy do potrzeb osób neuroróżnorodnych.

Metody opracowywane przez polskich naukowców mogą pozwolić na wykrywanie subtelnych sygnałów emocjonalnych, ułatwiając zrozumienie, jak osoby w spektrum autyzmu doświadczają różnych sytuacji czy typów interakcji społecznych. Z kolei analiza tonu i emocjonalnego zabarwienia wypowiedzi może być szczególnie przydatna w przypadku osób mających trudności z werbalnym wyrażaniem swoich emocji.

“W planach mamy dalsze poszerzenie obszaru badań, z wykorzystaniem transkrypcji wywiadów z YouTube i danych z blogów. Chcemy finalnie uzyskać jak najszerszy obraz doświadczeń osób z autyzmem” – mówi cytowany w informacji prasowej dr hab. Marcin Moskalewicz, lider zespołu badawczego w IDEAS NCBR.

“Analiza subiektywnych doświadczeń może pomóc terapeutom, rodzinom czy opiekunom lepiej wyobrazić sobie, w jak odmienny sposób ich pacjenci postrzegają różne nawet typowe sytuacje. To przełoży się zarówno na poprawę komunikacji między nimi, jak i precyzyjniejsze przekazywanie informacji. Zwiększy to także ich zdolność do wsparcia osoby z autyzmem w domu i w innych środowiskach” – dodaje dr Marcin Rządeczka, postdoc w IDEAS NCBR.

Badacze zwracają uwagę, że w dużych modelach językowych ciągle jeszcze zaszyte są stereotypy na temat autyzmu. Choć np. na poziomie generowania tekstu GPT-4 posiada liczne zabezpieczenia chroniące przed powielaniem stereotypów, to stereotypy te jednak ciągle napotkamy, jeśli np. poprosimy model o wygenerowanie grafik ilustrujących autyzm.

Przy takim zadaniu ChatGPT posługuje się obrazem puzzla czy kolorem niebieskim, chociaż środowisko osób w spektrum autyzmu coraz głośniej sprzeciwia się używaniu takich symboli. W wizualizacjach GPT-4 autyzm jest dość silnie związany z niepełnosprawnością, choć znaczna część osób w spektrum nie uważa się za osoby niepełnosprawne. Poza tym, większość postaci w spektrum autyzmu, które generuje GPT-4, to biali mężczyźni. “Fałszywe przekonanie, iż autyzm dotyczy głównie mężczyzn i przejawia się w białych populacjach, sprawia ogromne problemy np. w kwestiach równego dostępu do diagnostyki” - komentują przedstawiciele IDEAS NCBR.

IDEAS NCBR sp. z o.o. to ośrodek badawczo-rozwojowy działający w obszarze sztucznej inteligencji, powołany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.

Nauka w Polsce

lt/ agt/