Pierwszym nowym obiektem udostępnionym dla turystów będzie zrekonstruowana i zadaszona kopalnia niszowa nr 6/668. Badania kopalni rozpoczęto w latach 1982-84, jednak odkopana i zakonserwowana została dopiero w okresie od 2005 - 2008 r.

"Tu krzemień pasiasty leżał w dwóch warstwach. Zastosowano najprostszy system wydobywczy: głęboki dół, a wokół niego nisze" - tłumaczy dr Jerzy T. Bąbel, zastępca dyrektora Muzeum Historyczno- Archeologicznego w Ostrowcu ds. naukowych rezerwatu. Dodaje, że kopalnie w Krzemionkach - te proste i te wymagające zaawansowanej technologii - egzystowały około 2 tys. lat; od 60 do 80 ówczesnych pokoleń górników strawiło tu swoje życie.

Nowo wybudowanym pomostem przechodzi się do kolejnych obiektów. Z kładki można oglądać zasypane szyby. Hałdy, warpie i zapadliska to tylko niektóre walory tego obiektu. "To wszystko przetrwało przez kilka tysięcy lat. Od zakończenia działań górniczych, czyli od wczesnej epoki brązu minęło około 3,5 tysięcy lat. To jest wartość wyjątkowa, bo w Europie tak dobrze zachowanych wielkich pól eksploatacyjnych pochodzących z tamtej epoki jest wyjątkowo mało" - wylicza dr Bąbel. Zaznacza, że krzemionkowskie kopalnie są jednym z najważniejszych zabytków prahistorii naszego kontynentu.

W rezerwacie rosną chronione rośliny kserotermiczne (ciepłolubne) - wyjątkowe w skali tej części Europy, jak lilia złotogłów, wawrzynek główkowy i in. Kładka stanowiąca podstawę nowej naziemnej trasy pełni wobec nich funkcję ochronną. Jednocześnie wytycza tzw. edukacyjną ścieżkę przyrodniczą.

Ekologiczny pomost zaprowadzi zwiedzających do pawilonu wystawowego kryjącego wejście do największej kopalni. Ogląda się ją od powierzchni, a plansze edukacyjne i gabloty muzealne pomagają przewodnikom dzielić się wiedzą na temat odkrytych tu zabytków i ich znaczenia naukowego i kulturowego.

"Odkryto tu ślady po konstrukcji naszybowej. W europejskich kopalniach krzemienia pochodzących z czasów neolitu nie ma tego typu konstrukcji. Dowodzi ona, ze kopalnia była użytkowana przez wiele sezonów, a "wiata" chroniła korytarze przed opadami" - tłumaczy dr Bąbel.

GENEZA REZERWATU

Krzemienie pasiaste utworzyły się w późnej jurze. Krzemień pasiasty wydobywany w neolicie występuje w dwóch ławicach na różnej głębokości i tworzy konkrecje o wielkości od jaja gołębiego i płaskich placków do bulastych "bochnów" i kilkumetrowej długości nieforemnych płaskurów.

Po ich odkryciu przez geologa Jana Samsonowicza, Krzemionki były pokazywane zwiedzającym w latach 50-tych i 60-tych XX w. przez inż. Tadeusza Żurowskiego. Wówczas, aby znaleźć się w kopalni, należało przebrać się w hełm i strój roboczy, ponieważ korytarze i komory zwiedzało się na czworakach. Dziś tak trudne warunki dla zwiedzających panują tylko w jednym obiekcie rezerwatu, który udostępniony jest tylko specjalistom. W 1976 roku powstała koncepcja budowy podziemnej trasy turystycznej. Dzięki wieloletnim pracom archeologów, górników i inżynierów prac podziemnych, wiedzę o prahistorycznych kopalniach można popularyzować nawet wśród najmłodszych gości Krzemionek.

W rezerwacie Krzemionki, obok pradawnych kopalni krzemienia pasiastego, które można zwiedzać wędrując podziemnym szlakiem, archeolodzy zrekonstruowali zabudowania neolityczne tworząc swego rodzaju "wioskę" zajmującą około 1,5 hektara. Choć nie jest ona wiernym odwzorowaniem żadnego ze znanych stanowisk archeologicznych, pozwala wyobrazić sobie jak ludzie epoki kamienia i wczesnej epoki brązu organizowali przestrzeń, którą zamieszkiwali.

"Wioska" składa się z rekonstrukcji 4 domów mieszkalnych, z których 3 zbudowane są na podstawie dokumentacji z badań archeologicznych w Dobroniu i Sicinach. Otoczone są one palisadą i rowem obronnym tak jak niektóre osady neolityczne (np. Stryczowice, Bronocice, Złota). Rekonstrukcja pochodzi z 1991 roku, w planach jest jej radykalna modernizacja.

OSTOJA PRZYRODY

Krzemionki zarządzeniem prezydenta Lecha Wałęsy z 1994 r. zostały uznane za "Pomnik Historii", natomiast rezerwat przyrodniczy pod nazwą "Krzemionki Opatowskie" powołano w 1995 roku. W jego skład jego wchodzi obszar rezerwatu archeologicznego oraz otaczające go tereny leśne i poprzemysłowe o łącznej powierzchni 378,81 ha. "Krzemionki" są ostoją dla saren, dzików, zajęcy, wiewiórek, kuna, łasic, lisów i borsuków. Występują tu też drobne ssaki. w spotkać można mysz polną, zaroślową i leśną, nornika zwyczajnego, nornicę rudą, ponadto występują dwa gatunki drobnych ssaków owadożernych: ryjówka aksamitna i ryjówka malutka.

Aktualnie trwają prace nad szczegółowym opracowaniem walorów przyrodniczych rezerwatu prowadzone przez naukowców z Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Kochanowskiego w Kielcach. Planowane jest ponowne uruchomienie ścieżki dydaktycznej prezentującej bogactwo przyrodnicze rezerwatu, w tym niektóre stanowiska roślin chronionych, różne zbiorowiska leśne oraz naturalne zmiany przyrodnicze na terenach zamieszkiwanych niegdyś przez człowieka i obszarach poprzemysłowych.

Jak wymieniają naukowcy opiekujący się rezerwatem, rośnie tu 39 gatunków roślin rzadkich i chronionych, wśród których 11 gatunków podlega ochronie ścisłej, 2 gatunki są chronione częściowo, pozostałe zaś należą do gatunków roślin rzadkich. Do najciekawszych należą wawrzynek główkowy, zawilec wielkokwiatowy, goryczka krzyżowa, obuwik pospolity, lilia złotogłów, dziewięćsił bezłodygowy, ostrożeń panoński, naparstnica zwyczajna.

Świat ptaków rezerwatu jest równie bogaty. Występują tu wszystkie gniazdujące w Polsce gatunki sikor, gil, raniuszek, myszołów, puszczyk, kruk, pliszka siwa, pliszka żółta, strzyżyk, rudzik, kopciuszek, pleszka, drozd, kos, kwiczoł, paszkot, dzwoniec, pokrzewka, mysikrólik, muchołówka szara, ziemba, kowalik, pełzacz, wilga, kukułka, orzechówka, sójka, bażant, trznadel, ortolan, szczygieł i inne, w sumie łącznie ze sporadycznie zalatującymi ok. 70 gatunków. Płazy i gady są reprezentowane przez gniewosza plamistego, zaskrońca, jaszczurkę zwinkę, padalca, żabę trawną i ropuchę.

Celem ochrony rezerwatowej jest zachowanie dla potrzeb naukowych i dydaktycznych stanowisk występowania wielu gatunków roślin rzadkich i chronionych, związanych głównie z ciepłolubnymi i wapieniolubnymi zbiorowiskami zaroślowymi i murawowymi.

Trwają przygotowania do wpisu Krzemionek na listę światowego dziedzictwa ludzkości UNESCO. Zdaniem dra Bąbla, najważniejszymi zadaniami dla następnej generacji są skuteczna ochrona rezerwatu oraz stworzenie tu Muzeum Pragórnictwa Ziem Polskich.

PAP - Nauka w Polsce, Karolina Olszewska

bsz